Марат Бекджанов 

(1941 – 2016)

       Родился 21 января 1941 года, вырос, учился и работал в Туркменистане. И не случайно в книге «Красотой России очарованный» есть много поэтических строк, посвященных родному краю. Это юмореска «В ажуре», стихи «Я помню пески голубые», «Родина», «Хорезм» и т. д. Хорошо зная природу Туркмении, характерную особенность своего края, автор точно воспроизводит в своих произведениях то, что видит и  то, что чувствует и окружает его.

Произведения Марата Бекджанова исходят от сердца. Недаром его первая книга называется «От сердца к сердцу». И вот вторая – «Красотой России очарованный». В ней чувствуется возросшее мастерство автора. В книге собраны небольшие рассказы, взятые из реальной жизни, здесь и любовь «Жестокий обман», и маленький человек «Македон», и грусть по родной стороне – «Баян», юморески и зарисовка «Молитвенник. Они, конечно, еще нуждаются в доработках, но в целом, мысль писателя понятна. Стихи неодинаковы, есть хорошие, есть и сырые, но они тоже выигрывают своей лиричностью и простотой. Они понятны, доступны широкому кругу читателей, в стихах нет того искусственного наслоения декаданса, так модного в наше время. Они легко читаются и музыкальны, в них нет ни капли налета от поэзии извне, это в целом Бекджановская поэзия.

Владея разноплановыми литературными жанрами, автор Марат Сабурович Бекджанов собрал в книге «От сердца к сердцу» рассказы, юморески, лирику, басни. Сюжеты рассказов невымышленные, а взяты из реальной жизни. Они актуальны по своему содержанию, отвечают требованиям времени. Книга читабельна, поучительна.

Бекджанов приехал в Агидель из Туркмении. В молодости он часто публиковался в газетах своей республики: «Комсомолец Туркменистана», «Ленинская правда», «Туркменская искра», «Ташаузская правда» и многих других, пишет стихи и прозу.

За его плечами факультет русского языка и  литературы Чарджоуского педагогического института и 30 лет профессиональной деятельности. По полученной специальности он работал учителем в школе.

Выйдя на пенсию, решил переселиться на родину своей матери  – в Башкортостан. У Марата Сабуровича два взрослых сына, две дочери и множество любимых внуков и внучек, которые обожают своего деда. Супруги Бекджановы выбрали Агидель, чтобы  быть поближе к сыну, проживающему в Нефтекамске, и считают, что с выбором не ошиблись – условия здесь замечательные. За непродолжительный период жизни на своей новой Родине Марат Бекджанов успел приобрести немало друзей и знакомых, которые уважают его за ответственность, доброту, трудолюбие.

Член литературного объединения «Агидельские родники». 

Умер в июле 2016 года.

  • Булатов Марсель Марсович

 Родился 24 сентября 1960 г  Стихи начал писать в начальных классах, танцует с 6 лет. В институте был старостой ансамбля народного танца, лауреатом конкурса. С 6 лет мечтал стать врачом.  После окончания педиатрического факультета БГМУ  работал в деревне Ангасяк Дюртюлинского района до 1989 года. С 1989 года живет и работает в городе Агидель. В 1991 году прошел  обучение в Уфе на иглорефлексотерапию. В Агидельской городской больнице есть место, где никогда не иссякает поток посетителей, – физиотерапевтическое  отделение поликлиники. Последние  семь лет с 1995 года бессменно руководит коллективом этого отделения врач высшей квалификации Марсель Марсович Булатов. В 1998 году получил высшую категорию по педиатрии и с этого года назначен заведующим физиотерапевтическим отделением. Шесть лет работал педиатром, физиотерапевтом, рефлексотерапевтом, преподавал в школе в 11 классах медицину.  С  2000 года работает терапевтом.

Марсель Марсович пишет  стихи, на его стихи написаны песни, занимается переводом стихов с татарского языка. В 1978 году в 10 классе написал стихотворение «Прекрасная родина моя», а музыку написал в 2008 году. Первую песню написал на втором курсе в 1979 году на свои стихи и исполнял под гитару. В 2007 году на концерте Хании Фархи  выступал поэт Камалиев Амир. Экспромтом, взяв его сборник стихов, Марсель Марсович перевел стихотворение и написал музыку. Эту песню поет  талантливый агиделец Веселовский Юра. В данное время  Булатов М.М. участковый терапевт, «Отличник здравохранения РБ», награжден грамотами Минздрава и Агидельской городской больницы.

Галимова Сагида Мухаматсалиховна

 Родилась 10 февраля 1959  года в деревне Нижнечереккулево Илишевского района Республики Башкортостан. Окончила 8 классов средней школы, 9-10 классы  обучалась в школе №1 села Верхнеяркеево. В 1977 году поступила в профессиональное училище г. Нефтекамска. После окончания училища работала в селе и в районном центре. Вышла замуж, вырастила дочь. С 1987 года живет в городе Агидель. С 2001 года ей приходилось работать в разных городах: в Уфе, в Сочи, в Барнауле, в Сургуте, в Туймазах.  В данное время Сагида Мухаматсалиховна работает на Нефтекамском автозаводе (НЕФАЗ). В свободное время пишет стихи.  В газетах и журналах не печаталась. Имеет диплом третьей степени за участие в конкурсе народного творчества, посвященного году Республики и 65 годовщине Победы в ВОВ, в номинации «Художественное слово», диплом за участие в Городском конкурсе поэзии и прозы, диплом второй степени за участие в конкурсе народного творчества, посвященного году социальной поддержки семьи в номинации «Художественное слово». Ей был подарен «Поэтический Нефтекамск» – сборник стихов и «Литературный Нефтекамск”.

Магруф Гаянов это человек, который в своем творчестве попытался передать всем последующим поколениям, хоть малую толику ощущения трагизма той страшной войны, непосредственным свидетелем и участником которой ему довелось быть. Он родился в марте 1921 года в д. Старокабаново в семье муллы. Судьба семей священнослужителей тех лет известна: отца и старших братьев репрессируют и ссылают, его с матерью и сестрами выгоняют из дома.

      Они роют землянку и живут там. Отцу удается бежать с эшелона, на котором их везли в Сибирь. Он тайно возвращается домой, где его прячут до самой смерти. Так же был репрессирован дед со стороны матери – волостной муфтий в Новокабаново; он из ссылки уже не возвращается.

Как сына врага народа маленького Магруфа не сразу принимают в школу. В свой первый класс он идет с трехмесячным опозданием, и то только после громкого высказывания Сталина «Сын за отца не отвечает». Способности и, наверное, еще обида, ставшая сильным дополнительным стимулом, позволили ему учиться с большими успехами. Магруф далеко обгоняет своих сверстников и пока те топчутся в первом классе, он уже завершает третий, и только на «отлично». По окончании школы Магруф Гаянов преподает математику и физику в Новокабаново. Оттуда его призывают в армию. Наступает 1941 год – война. Закончившего школу снайперов в Алкино Магруфа отправляют на Сталинградский фронт. Кому не известно о героической обороне Сталинграда и сокрушительном поражении под ним гитлеровских дивизий? Но знаем мы о том, более из формальных пропагандистских публикаций тех лет. Маленький человек из землянки в глухой деревне, привыкший через малое ощущать и понимать  необозримость любого живого проявления, стал свидетелем разрушения огромного города, гибели великого множества людей – военных и гражданских, взрослых и детей. Это ли  не потрясение?

        После возвращения из госпиталя, куда он, наконец, попал после тяжелого тройного ранения в левое плечо и не менее тяжелой эвакуации, Магруф Фахерлегаянович продолжает преподавать в Новокабановской школе, заочно заканчивает Бирский пединститут. Затем директорствует в одной из школ Кигинского района и направляется в с. Байгильдино Нуримановского района, в качестве учителя физики и математики. С Накией Халяфовной, которую он когда то невестой привел в ту ставшую для них домом землянку, они проводят жизнь в Байгильдино, скрывая, что они дети священнослужителей.

        Писал Магруф Гаянов для детей и взрослых. Были изданы сборники пьес «Сцена клуба», «Одноактовые пьесы», сборник стихов и рассказов «Молодые силы», книги «Эх, судьба, судьба…», «Гульзифа», «Альфия». Печатался в газетах и журналах Башкирии и Татарии. Когда это стало возможным сделать за свой счет, готовился издать еще одну книгу, уже уплатил необходимую сумму, но покинул этот мир в феврале 1993 года, не дождавшись выхода книги, которую так и не издали. Многие пьесы ставились на сценах двух республик. Гонораром же делился с нуждающимися, говорил, что пишет не ради наживы, что денег ему итак хватает.

       После его кончины приезжали работники музеев и библиотек из Нефтекамска, Николо-Березовки, Новокабаново за материалами о нем для оформления стендов. Сейчас рукописи и черновики Магруфа Гаянова хранятся у его дочери Рамзии Сафиной, чьи воспоминания об отце и послужили основой для данного материала.

Зиянгирова Нафиса Мансуровна 

(1923- 2012)  

 (сестра знаменитого поэта Зии Мансура)

родилась в 1923 году в деревне Зитеме Дюртюлинского района. До войны работала в районной газете «Соревнование». В мае 1942 года по собственному желанию ушла на фронт. Война отобрала у этой женщины юность, девичьи мечты, а взамен были кровь, смерть, потери. Зиянгирова Нафиса Мансуровна прошла через все это. За плечами этой мужественной женщины, фронтовички, разведчицы – долгие мили войны, а в памяти лица друзей, однополчан, погибших и живых, бои за Сталинград и Польшу. Свой военный путь она начала в составе связного батальона, выполняла специальные военные задания на территории Калмыцкой АССР. Свою военную службу продолжила в качестве начальника поста воздушного наблюдения II Белорусского фронта. Младший сержант Нафиса Мансуровна Великую Победу встретила на земле Польши.  В 1945 году вернулась на родину. За военные подвиги награждена орденом «Отечественной войны II степени», медалями «За оборону Сталинграда», «За победу над Германией». После войны на протяжении 10 лет работала в газете «Соревнование».    19 февраля 2012 года остановилось сердце известного в городе человека – Нафисы Мансуровны Зиянгировой. Ей было 89 лет.  Несмотря на возраст, она до последних дней жизни писала свои воспоминания, упорно работала, давала интервью. С удовольствием  встречалась  с молодежью, принимала активное участие в  мероприятиях  городской библиотеки по  патриотическому воспитанию подрастающего поколения.

Содержимое аккордеона

Иванов Егор Владимирович после окончания Агидельской школы №1 поступил в Рязанский государственный радиотехнический университет. Вышел сборник его стихов «Проба пера». Стихотворения невелики по объему и в основном философские. Он много размышляет о бытие, о смысле жизни, о человеке и его месте в обществе. Ему далеко не безразлично, что происходит вокруг, в том числе самые страшные явления современности – пьянство и наркомания.

   «Мир биологических машин», «Какими мы были», «Истина», «Информационная сеть», «Дисплей», «12 секунд до земли», «Мы бесценны», «Консерваторы», «Наши права» и еще некоторые стихи имеют весьма емкое значение: и символическое, и метафорическое, и аллегорическое.

Эдуард Мустафин автор книг «Пятое время года», «День, который зарождается», «Огонь. Бумага. Карандаш». Эдуард Усманович Мустафин родился 31 января 1945 года в селе Касево Краснокамского района Республики Башкортостан. Рос в селе Саузово. После окончания Новокабановской школы работает в порте Игарка на Урале, в Средней Азии  вразных городах.

Его стихи печатаются а газете «Социалистический Татарстан», в журналах «Казан утлары», «Ялкын», в альманахе «Идель», в коллективном сборнике «Первые ласточки».

Эдуард Мустафин известен как талантливый, пишущий свои стихи своеобразным языком.

Сердце поэта, любящее жизнь, природу, людей, стремится к чистоте, красоте души, не признает лицемерие, вранье и измену. Смысл жизни видит во всем искреннем, честном.

В 1997 году Эдуард Мустафин пропал без вести.

Насыри Гамир (21.12.1915(3.1.1916)—27.12.1959) — татарский Советский драматург. Член Коммунистической партии с 1944года. Окончил театральный техникум в 1937году. Участник Великой Отечественной войны. Первая пьеса опубликована в 1932. Драматургия Насыри сыграла большую роль в утверждении современного репертуара в послевоенном татарском театре. Пьеса «Кушнарат» (1952) — из жизни послевоенного татарского колхоза, говорит о сознании ответственности перед народом, о доверии к человеку. В пьесе «Дорогие минуты» (1953) автор показывает новые отношения в рабочем коллективе, создает яркий образ парторга фабрики Заманова. Пьеса «Родная деревня» (1956) посвященная тем, кто по зову Коммунистической партии поднимал людей на новые дела, отбрасывал старые навыки, сковывающие народную инициативу. Олицетворением старого в пьесе выступает бывший председатель колхоза Зиннат, пренебрегающий интересами народа. Насыри создал живые образы, умело сочетая психологический и социальный анализ. Водевиль Насыри «Зеленая шляпа» (1957) до сих пор ставится в театрах.

Новиков Александр Владимирович

Родился 27 ноября 1956 года в Ульяновске, где родился и жил великий вождь пролетариата В.И.Ленин. Воспитывался Александр сначала в дошкольном, а потом в другом  детском доме г. Ульяновска. Первые четыре класса провёл в школе №1, где учился Володя Ульянов.  Затем он был ещё в трёх детских домах, где подолгу не задерживался.

 До службы в армии успел поработать токарем, расточником, художником – оформителем.  После службы в вооружённых рядах, где был радистом, и закончил заочно школу военкоров, поступил в Московский университет. Через два года он уезжает из первопрестольной навсегда.

 Работал в различных редакциях, в Домах культуры художником-оформителем. В 1985 году поступил в Казанский университет, где  учился Владимир Ильич Ленин, и окончил его в 1990 году. Работал журналистом в газетах «Вперёд» и «Красное знамя».

 Первая  книга “Поездка за жарой” была выпущена Ишимбайским книгоиздательством в 2010 году. Затем вышли в том же издательстве: «Экспедиция в долину страха», «Приговорённый к забвению», «Дорога к солнцу».

 Сегодня Александр Владимирович Новиков успешный предприниматель и известный художник. И, в общем-то, мог бы почивать на уже завоеванных лаврах. Но не таков этот человек, воспринимающий мир в красках, остро чувствующий красоту и творчески осмысливающий все происходящее. Как путешественник со стажем, исколесивший всю страну, он решил рассказать об одной из своих главных поездок в своей первой (надеемся, не последней) книге. Собрав группу ребят – юных футболистов, А. В. Новиков совершил с ними поездку к морю, полную приключений и воспитательного смысла. И она дала нашим юным согражданам гораздо больше, чем сотни фильмов и книг, нравоучительных уроков и программ.

 Сейчас участники «Поездки за жарой» уже взрослые люди, но они с благодарностью и теплотой вспоминают дни, проведенные в пути вместе с их старшим товарищем и наставником. А сам Александр мечтает повторить ее, собрав уже новых ребят, чтобы показать и им, как прекрасна наша Россия, какие вокруг нас добрые, щедрые, порой несчастные, но душевно богатые люди. И мы не сомневаемся, что новое путешествие состоится.

Павлов Борис Николаевич родился 29 января 1936 году в городе Рыбинске Ярославской области. В 1941 году вместе с родителями эвакуировался в Уфу. Борис учился в средней школе N65, был бессменным редактором школьной стенгазеты. Любил литературу и историю: хорошие были учителя. А еще любил природу, красоту окружающих мест. Занимался в изостудии Дворца культуры имени Серго Орджоникидзе. Мог бы стать художником, а стал писателем.

 В 1959 году Борис Павлов вплотную приблизился к своей цели: поступил в Литературный институт имени Горького.

 После окончания института в 1964 году Борис Павлов работал литературным сотрудником газеты “Советская Башкирия”, редактором многотиражной газеты “Химик”, отдела художественной литературы Башкнигоиздата. Жизненный опыт и журналистская практика позволили ему вплотную заняться литературным творчеством. И не в келейных условиях. Он собрал материалы и опубликовал очерки более чем о 20 Героях Советского Союза из Башкирии. На строительстве ударной комсомольской стройки АЭС – Агидель он также работал с карандашом в руках. Боевые публицистические и очерковые материалы Бориса Павлова печатались в республиканских изданиях, а потом вошли в его книги “Айгирская легенда”, “Сосны над рельсами”.

 «Еще никогда не встречалось такого варианта: сначала жилье, бытовой сервис, школа, детсады – и все как в современных городах и микрорайонах – а потом объекты основного производства. Энергетические блоки, реакторные отделения – все это в будущем». («Сосны над рельсами». – Уфа: Башкирское книжное издательство, 1986. – 304 с.)

 “Часто бывая на больших и малых стройках, в строительных студенческих отрядах, – пишет он, – я встречал много молодых людей романтического склада, таких, как, скажем, Павка Корчагин. Они по духовной сущности своей, ярко проявляемой в деле, сродни людям корчагинского типа. Их не надо выдумывать – они наша действительность”.

 В 1972 году его приняли в Союз писателей СССР.

 И вот его жизнь сделала крутой поворот. В республике набирало силу движение “зеленых” за чистоту окружающей среды. Оно дало свои плоды. Не стало в водах Агидели отравляющего фенола, приостановилось строительство “вредных” производств, прекратилась вырубка особо ценных пород деревьев в черте города. “Зеленым” теперь уже ветераном здравствует Борис Павлов. Очень “зелеными” стали его новые книги “Покушение на заветное”, “Заповедное”. Естественно, что писатель стал одним из руководителей экологического движения в республике.

Салихянова Рафиса Маганавиевна

Салихянова Рафиса Маганавиевна родилась 8 сентября 1958 года в деревне Старый Аткуль Краснокамскрго района. После окончания школы около пяти лет работала на ткацкой фабрике в Ивановской области. Вернувшись на родину в городе Нефтекамске получила образование бухгалтера и начала работать в управлении НГДУ «Южарланнефть».Вышла замуж, вскоре молодая семья переехала в г. Агидель. Тяжело заболев, Рафиса ушла с работы, в это время заочно училась в Агидельском филиале УТЭК.

Её первый рассказ «Жизнь как подснежник»-о трёх братьях своего отца, совсем молодыми погибших на фронтах войны – публикуется в газете Краснокамского района и удостаивается диплома победителя конкурса, посвященного 60-летию Победы в Великой Отечественной войне. Рафиса Маганавиевна начинает сотрудничество с газетой «Кама таңнары». Затем становится корреспондентом газеты «Аҡ ҡалам».За два года работы она успевает завоевать любовь читателя. В конкурсе «Лучшие женщины Агидели» посвященном 35- летию города, её награждают в номинации «Женщина -Творчество». В последние годы рассказы Р. Салихяновой публикуются в газетах «Кама таңнары», «Ҡурай», «Кызыл таң», «Өмет», «Юлдаш», в журнале «Тулпар», а так же в изданиях Республики Татарстан «Акчарлак», «Майдан», на сайтах журналов «Казан утлары» и «Тулпар».

Автор награждена Благодарственным письмом редакции газеты «Кызыл таң». Рафиса Маганавиевна заняла 3 место в литературном конкурсе «Илхамлы мизгел», организованном республиканским молодежным журналом «Тулпар». На конкурсе автор представила рассказ «Соңгы ният». Конкурс проходил в малом зале театра «Нур» в Уфе. Произведение прочитал профессиональный актер, Народный артист Татарстана и Башкортостана Махмут Фатихов. Кроме награды журнала «Тулпар» автора наградили дипломом Конгресса татар и ценными призами. Рафиса Салихянова принимала участие в конкурсе “Туган төбәгем”,объявленном компанией” Хазина тур” и газетой “Кызыл таң” на радио “Юлдаш” с рассказом “Бәхетлеме син Агыйдел кешесе”. Её изложение на радио “Юлдаш” читала народная артистка Башкортостана Расима Гайфуллина. Награждена дипломом за первое место в номинации «Агидельские родники» о любимом городе» в поэтическом конкурсе «И это все об Агидели», объявленном администрацией города Агидель ко дню рождения города.

2019 год для Рафисы Салихяновой был очень плодотворным. Ее творчество покорило сердца не только агидельцев, но и жителей республики.

На Межрегиональном литературно-поэтическом фестиваль-конкурсе устного творчества «Ата-бабалар ауазы»-«Зов предков», посвященном 75-летию Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг. Рафиса Салихянова стала обладателем Диплома участника .Её проза и стихи вошли в сборник агидельских литераторов «Между прошлым и будущим».

Пять лет Рафиса Салихянова возглавляла литературное объединение «Агидельские родники» при Центральной городской библиотеке.

28 марта 2021 года после продолжительной болезни Рафисы Салихяновой не стало. Похоронена на кладбище деревни Новая Бура Краснокамского района.

Язылган язмыш

Раушанияның биш яшьлек улы өзгәләнеп әти таптыра. “Бик еракта” эшләгән әтисенең, Нияз белән Наилнең  дә “бик еракта” эшләп ялга кайткан әтиләренә ияреп кайтмавына үпкәләп, көннәр буена сөйләшми йөри, каш астыннан  карап, әңгәмәгә кушылмый гына, әтиле Нияз белән Наилнең “әти эштән кайту” шатлыгының сөенечен бүлешә.

Сабыйның, үзе дә аңламыйча, ата җылысын эзләп өзгәләнүе, язмышында килеп туган күп сорауларына җавап эзләмәскә тырышып гомер иткән яшь ананың йөрәген өзгәли. Төннәрен йоклаган улын җылы кочагына кысып, елый-елый, чынбарлыкны сөйли, татлы төшләр күреп елмая-елмая йоклаган улыннан, әллә ялгыштыммы дип, үкси-үкси гафу сорый ана. Түгәрәк бәхет өмет итеп типкән сабый йөрәге үзенең әнисе тормышында ничек барлыкка килгәнен тоемлап өзгәләнәдер, бәлки?

Раушания – бөтен гаиләдә туып үскән, бер бөртек кадерле кыз бала. Туган туфрагының хозур табигате авыл кызында ата хәстәренә кушып, чыдамлык, ныкышмалылык, ана җылысына төреп, гадилек, сабырлык тәрбияләде. Үскәндә  иркәләнеп утырырга вакыты булмады. Кыз, фермада сыер савучы булып эшләгән әнисенә йорт эшләрендә ярдәмләшсә, кирәк чакта, ирләр эше дип тормый, әтисенә дә  булышты. Уку бик җиңел бирелде үзенә, һәр көнне әнкәсенең: “Бер сумка бишле төяп кайттыңмы кызым?” – дип елмаеп каршы алуы гадәти хәл иде алар гаиләсе өчен. Авыл зур булмагач, барысы бертөрле авыл балаларын зур шәһәрләрдә кичерә торган үсмерләр чире дә читләтеп үтте. Төс-биткә үтә дә матур, озон толымлы, сөйкемле авыл кызы Раушания тугызынчы сыйныфны тамамлагач, медицина көллиятенә укырга керде. Тулай торактагы яңа тормыш үз кануннары белән Раушанияны да кочагына алды. Ләззәт диңгезендә йөзүче яшь җилкенчәк төркемен, өлкән курслардагы бар нәрсә рөхсәт ителгән кызларның кыланышларын чирканып күзәтте Раушания. Талибә кызның күзаллавы буенча, хыялындагы алар сайлаган һөнәр хуҗабикәләре ак халатлары кебек иң саф, иң инсафлы, иң миһербанлы булырга тиешләр, киләчәктә тормыш көтәр өчен ярларны да зур мәхәббәт диңгезендә йөзеп, бары үзләренә тиңне генә сайларга тиешләр кебек иде. Әммә тормыш чынбарлыгының үз кануннары. Саф сөю, мәңгелек мәхәббәт өмет итеп, медицина дөньясына чумган кыз дүрт курс бетергәнен сизми дә калды. Мәхәббәт күренмәде, сөю колач җәймәде аңа,  сафлыкның хакын бәяләүче булмаган кебек, тугрыклык та искелек калдыгы булып төркем-төркем яшьләр арасында эреп югалды. Берсеннән-берсе чая студент кызлар гади авыл кызының “зыялы булып  кыланып”, алар аяк астында боталып йөрүен күрмәмешкә салыштылар, зыяннары булмады. Тулай торак агына да, карасына да өйрәтеп, Кызыл дипломлы Раушанияны дәваханаларның берсенә эшкә озатты. Ихласлыгы, гадилеге белән эшендә бик тиз үз кеше булып китте яшь шәфкат туташы. Кайсы бүлектә генә эшләмәсен, югалып калмады кыз, алган белеменең ныклы булуы хезмәттәшләре арасында абруен күтәрде. Көн узсынга гына йөреп диплом алган табибларның күбесе аның мөмкинлекләреннән файдаланды. Үз белгәнен бүлешергә кыенсынмады кыз, эшли-эшли тагы да күбрәк тәҗрибә туплады.

Ял вакытларында әти-әнисе янына кайтты, ике арада йөреп, еллар үткәне сизелмәде дә. Төгәл утыз яшендә беренче кабат янында терәк булырдай кешесе юклыгын тойды Раушания. Матурлыгы алдында баш игән егетләр булмады түгел,  булды, бик күп булды. Аралашудан сафлык, пакълек, чын мәхәббәт өмет иткән кыз белән танышкан ир-егетләр аның сафлыгыннан курыктылар (үзенә туры әйтүчеләр дә булды), азмы-күпме очрашканнан соң, төрле сәбәпләр табып, юкка чыга бардылар. Урамда инсафлыкка мохтаҗ, күңел пакълегенә сусаган егерме беренче гасыр булуы да аның язмышына бик нык тәэсир итте булса  кирәк. Бик теләсә дә, укуын дәвам итә алмады Раушания. Артык эш сәгәтьләре алып эшләсә дә, шәфкать туташы акчасына әллә ниләр җимереп булмый иде, бар керемен  ипотекага алган  ике  бүлмәле  фатирларына түләде. Кеше гомере өчен көрәшү аңына Гиппократ анты белән язылган шифалы куллы шәфкать туташы мохтаҗлыгы булса да, аңа сузылган акчалы кулларны кире этәрде. Акчалы конвертларны җайлап кына кесәләренә шудырган табибларны күзәтеп, алар оялыр урынга, ул кызарды. Үзгәрде, Раушания эшләгән дәвердә генә дә ул белгән тормыш бик нык үзгәрде. Ходайдан узып, әҗәл вакытын кичектерә алмаса да, бар сорауны акча хәл итте, акча хөкем сөрә торган заман җитте, хәләл белән хәрам буталды, оят  урынын әрсезлек биләде.

Әти-әнисе пенсиягә чыкты, колхоз таралды, авылдагы яшьләр, эш юклыктан, тирә-як шәһәрләргә күченделәр. Әнисе бар яктан килгән кызының ялгызлыгына хәсрәтләнеп, кызын күрү белән, бер сүзне кабатлады. “Ялгыз калма балам, без мәңгелек түгел”, – дип көяләнә иде. Һич тә аптырагач, ирсез бала тапсаң да ризамын, дип ычкындырды. Ни гәҗәп, әнисенең шушы сүзләре кызны сөенечле уйга салды. Раушания зарыгып көткән мәхәббәтнең өмет чаткысы көннән-көн ерагайды. Бала кирәк, балалы булу, дигән уй яшь кызның язмышын матурлады, тормыш мәгънәсен арттырды. Ир-егетләргә икенче күз белән карый башлады, бар теләге балага узу иде. Очрашкан егетләреннән яшермәде, турысын әйтте, ләкин  җилбәзәк дип саналган ир-егетләрнең берсенең дә “Раушанияның гына” баласының законсыз әтисе буласы килмәде. Берсе ятимнәр үрчетәсем килми диде, икенчесе булганнарын да туйдырырга кирәк дип, каршы килде. Үзен бу болгавыр тормышта бик дөрес яшим дип санаган кыз беренче тапкыр тормыш чынбарлыгы каршында җавапсыз калды. Хатын-кыз күңеле чиксез дәрья, дип юкка гына әйтмиләрдер күрәсең, үзен төрле образга куеп караган Раушания шундый юл сайлады: ял йортына барып кайтудан башка чара калмады.

Килеп төшкән көнне үк гадилеге, сафлыгы бөркелеп торган сылу кыз Раушанияны игътибарсыз калдырмады ир-егетләр, әммә кинәт кенә нидер үзгәртергә күнекмәгән кыз, башта тирә-ягын күзәтте. Мәхәббәт оясы! Нәкъ тулай торакка килеп төшкән вакытын хәтерләтте ял йорты. Тормышның яңача агышына күнегергә тырышкан кыз бернигә игътибар итми, хыялындагы туачак баласына әти юллады. Ул ыспай гәүдәле, төс-биткә матур, телгә җор, яше кырыктан югары булырга тиеш иде. Сөлектәй кызны җылы кочакларында эретә алмаган татар егетләренә үч итеп, аның икенче милләт кешесе булуын теләде.

Ял йортына барып урнашканның дүртенче иртәсендә Раушания ләззәт диңгезендә йөзеп уянды. Бар да ул теләгәнчә барды, иң мөһиме, алдагы биш көндә дә туачак баласына әти буласы ир кешене кулдан ычкындырмау. Читтән карап торса, ул үзен танымас, кемдер аның турында рәнҗетердәй сүз әйтсә, ул аны күтәрә алмас татлы төш иде бу. Һәр төшнең азагы булырга тиеш булган кебек, алтынчы көннең иртәсендә Раушания беркемгә берни сиздерми, туган ягына юл алды.

Күрше Сәлимә карчык баланың әтисен сорап йөдәтсә дә, әти-әнисе бер артык сорау да бирмәделәр. Заманга салыштылармы, бәлки, утыздан узган кызларының киләчәктә ялгыз калуыннан курыкканнардыр. Дөньяга сап-сары чәчле Самат аваз салгач, дәү әти белән дәү әнидә бөтенләй баланың әтисе кайгысы калмады кебек. Төн йокыларын онытып, сабыйны карадылар, оныкларының теле ачыла башлагач, ул булып сөйләшеп аралаштылар, үсә төшкәч, кыш көннәрендә оныклары белән тау шуып, шау-гөр килделәр. Бу йортка бәхет китергән Саматның әнкәсе генә төн йокыларын мендәр чылатып үткәрде. Назга сусаган тәне, сөюгә мохтаҗ йөрәге үзенә пар эзләп җилкенде, җылы кочак эзләп ашкынды. Ә күңеле яраланган язмышына чыдый алмый ярсып типкән йөрәген басар дәлилләр эзләде. Әгәр дә, ничек, ни өчен дигән соруларга җавап эзләп, йокысыз төннәрен үткәрде. Әлегә кадәр әти-әнисе белән ачыктан-ачык аңлаша алмавы һәрвакыт җанын кимереп  торды.  Сизгер күңелле әнисе ярдәмгә үзе килде.

– Булдыра алсаң, гафу ит безне, балам, – дип башлады  сүзен әнисе. – Синең балачак хыялыңны тормышка ашырырга булышмый, башыңны ипотекага тыктык. Кемнәр уйлаган соң илдә бу кадәр үзгәрешләр булыр дип? Колхоз таралгач, әтиең читкә китеп эш әзләсә дә, пенсионер дип эшкә алмадылар. Башка ышаныр кешебез булмагач, кешегә түләгәнче, үз фатирың булыр дип алган идек тә ул фатирны, ашыктык бугай, кызым. Азрак сабыр иткән булсак, бүгенге көндә кызыл дипломлы табиб булыр идең дә соң… Самат оныгыбыз өчен кыенсынма, кызым, без әтиең белән сиңа риза-бәхилбез. Язмышың шулай язылгандыр инде, балам…

Бу  аңлашуны күңеле белән алты ел көткән Раушания урыныннан сикереп торып, елый-елый, әнисе алдында тезләнде. Башын әнисенең тезләренә куеп, үкси-үкси такмаклады: “Әнием, гафу итегез мине, булдыра алсагыз, гафу итегез, мин ата-ана гафу итмәслек ялгышлык ясадым: Саматның әтисе итеп мин бер белмәгән кешене сайладым. Мин, сафлыгымны, пакълегемне саклаган татар кызы,  билгесез адәм баласына үз теләгем белән бирелдем, вөҗдан газабын да, оятны да уйламый, ана булдым. Ник соң мин үземне генә уйладым? Сез, ә бала? Атасыз бала түгәрәк бәхетле була аламы? Үземә яр тапсам да, балага әтисен алыштырырлык ир таба алырмынмы мин? Авыр, бик авыр миңа, әнием, язмышым белән килешү. Яңа тормыш миңа яңача таләпләр куйды, яңача караш таләп итә. Әнием, күпме йокысыз төннәр үткәрдем… Мин киләчәгемнән куркам, улым мине гафу итмәс дип куркам, әнием!”

Бер ноктага карап уйга калган әнисе Раушанияның бер соравына да җавап бирергә ашыкмады. Елап шешенеп беткән газиз кызының чәчләреннән сыйпап, сабыр гына аркасыннан сөеп утыра бирде. Хәер, хәзер нәрсәдер үзгәртергә соң иде инде, ә аңлашу кирәк иде, бик кирәк иде.

– Балам, – диеп дәвам итте әнисе. – Бу дөньяда бар нәрсә дә без теләгәнчә генә бармый шул, алдагысы хәерле булсын, Ходай Тәгалә гафу итсен инде безне, Ходай Тәгалә каршында зур гөнаһлы булдык без, кызым. Узганнарга тәүбә итеп, Ходай Тәгаләнең гафу итүен сорарга, Саматыбызны иманлы бала итеп тәрбияләргә тырышырга кирәк безгә, балам. Син үзең дә бик көттереп кенә тудың бит, кызым. Йөрмәгән табибым калмады, күпме күрәзәчеләрнең ишек төбен тападым. Шулай, районнан кайтып килгәндә, күрше авыл апасы бик ерак районда имче әби барлыгын әйтте. Әтиеңә әйттем дә, икенче көнне үк чыгып киттем әбине юллап. Көн озын, өч төрле автобуска утырып барып, әбине эзләп таптым. Нәрсә эзләп килгәнне дә сорамады әби. Мунча ягып, биш көн мунчада үзе белгәнчә дәвалады. Балигъ булганчы күз карасы кебек сакла, кызың туар, дип озатып калды мине имче әби. Менә бит Ходай Тәгалә ничек эшкәртә, юлыма күрше авыл апасының туры китерүен әйт, ике дә уйлап тормыйча, әбине эзләп чыгып китүемне әйт, имче әбинең име килешүен әйт, туасы җан булгач. Туасы җан  – улың – синең дә аңыңны томалагандыр инде, балакаем. Хупламасак та, үзебез дә син туганны озак көткәнгәме, берничек тә ачулана алмыйбыз, балам, сиңа. Әтиең белән без баланы нәсел дәвамчысы дип кабул иттек. Хәзер сиңа киләчәгеңне уйларга кирәк, кит син, балам, шәһәргә, эшкә урнаш. Саматка да балалар бакчасына йөрергә кирәк. Фатир үзебезнеке хәзер, ипотеканы фатирда торып торучылар акчасына түләп бетердек. Курыкма балам, кирәк булсак, без һәрвакыт ярдәмгә әзер. Җан биргәнгә юнь бирер Ходай.

Кыз белән ана бер-берсе каршында гаепләрен танып, уртак серләрен башка берәүгә дә ачмаска булдылар. Саматның киләчәге өчен әлегә шулай кирәк дип санадылар аналар.  

Интернет челтәрләре аша танышкан Илсур тышкы кыяфәте белән Саматның әтисен хәтерләтә, бала булуга да каршы түгел. Раушанияны шиккә салганы шул булды, улының әтисе кем булуын яшерсә, Илсур Раушанияны җилбәзәк хатынга санамасмы? Балалы хатыннарның алимент акчасына яшәүче ирләр турында сөйләүләре хак булса, Илсур да  шундыйларның берсе  булмасмы?

Башкаланың көньяк автовокзалына аллы-артлы ике өр-яңа автобус килеп туктады. Акрын гына ачылган ишекләрдән башкала кунаклары агыла. Каршы алучыларның  хәстәрле карашы шат елмаеп үз танышларын эзләде. Кочаклашып күрешүләр, балалар шау-шуы, елмаю аша кояшта чагылган күз яшьләре, болай да гөр килеп торган автовокзал ишегалдын тагын да җанландырып җибәрде. Юкка гына, юл газабы – гүр газабы, димиләрдер, күрәсең, ерак юлның рәхәтеннән дә арыган юлчылар сумка, чемоданнарын  алып, шәһәр тукталышына ашыктылар.

Җәй яңгырлы булуга карамастан, бүген көн кояшлы. Кояш нурлары шулкадәр кыздыра ки, әйтерсең лә табигать үз хатасын төзәтергә ашыгып, назлый-назлый Җир-ананы җылы нурларына төрә. Шәһәргә чыгучы капка янында юлчылар бөкесе барлыкка килде. Аяклы чемоданнар әлеге бөке хуҗалары. Авырлы хатын кулына бала җитәкләгән, икенче кулы белән чемодан сөйрәгән хатынга, бер үзенең чемоданына ачулы күз карашын ташлап, теш арасыннан ишетер-ишетелмәс, русчалап сүгенеп алды. Бар көчен салып, бик тырышып тартса да, бер-берсенә терәлеп кысылышкан чемоданнарны аерып ала алмады, чарасызланып, чемоданын сөйрәде, ярдәм сорагандай, як-ягына каранып та алды. Корсагы борынына җиткән хатынга ярдәм итәргә теләүче табылмады булса кирәк, күрмәмешкә салышып, капканың иркен калган ягыннан җәяүле юлчылар шәһәр ягына агыла торды. Балалы хатын кулыннан ычкынып, юлчылар арасына кысылып кереп барган улын үзенә тартып алды да, чемоданын артка этеп, авырлы хатын чемоданына юл ачты. Авырлы хатын рәхмәт урынына тагын бер русчалап сүгенеп алды, артына да борылып карамый, юлын дәвам итте.

“Ашыга бит, көтеп торучысы бардыр, мөгаен,” – дип уйлап алды балалы хатын  юлдашыннан көнләшеп. ”Белмәм, дип дәвам итте үз фикерен. Әнә бит, бәхетлеләрне кочаклап каршы алалар, бу да минем кебек күктән төшәсе бәхетен юллап чыгучыга охшаган. Минем кебек тупикка килеп терәлүчеләр азмы бу дөньяда…”

…Үз кануннары белән яшәргә күнеккән шәһәр кулына улын җитәкләгән Раушанияны бу юлы шулай каршы алды.

 

ТУГАН  ТУФРАГЫМА  СӘЯХӘТ

(Иске-Әткүлгә)

Бик сагындым туган авылымны,

Эчем тулды серле моңнарга.

Барыйм әле туган туфрагыма,

Өянкеләр җырын тыңларга.

 

Аткүл күлем! Син дә исәнсеңме?

Авылкаең күптән…күченде.

Истәлеккә тополь, өянкеләр куеп,

Язмышына ул бит буйсынды.

 

Ул язмышның миндә бер баласы

Торам басып, таныш сукмакта.

Кара җирне ярып, өтеп кергән

Чатнап торган, кызу кояшта!

 

Иркәлиләр бәбкә үләннәре, тәпиемне

Бәрхет кебек, сыйпыйм иелеп.

Як-ягыма каранамын үзем,

Килмәгәнме, тилгән сизенеп…

 

Кара әле, минем әрекмәнем!

Мин үскәндә син дә үстеңме!?

Басу капкасыннан килеп үтәрләр дип,

Урыныңнан күчми көттеңме?!

 

Әнкәемнең идән себергәнен исләп

Күзләремнән бөртек яшь тама

Әремнәрем миңа яшел яулык болгап

Хуш исләрен сибеп хушлана.

 

Кычытканнар били нигезләрне,

Үтеп булмый алга-арткада.

Ачлыкларда күпме гомер өзелмәде

 

КЫЧЫТКАНЫМ!

ЮА белән синең аркада! 

АЛАБУТА, дускай, нигә моңсуландың әле

Онытмадым сине туганым.

Мөмкин булса санап бирер идем

Күпме гомер сынмый калганын.

 

Карт каеннар бөгелә-сыгыла шаулый:

«Монда синең авылың билгесе,

Дога сорый, барча әрвахларың

Зыярат кыл, адәм баласы!»

 

Агыйделем минем, мин бит синең кызың,

Килдем сине өзелеп сагынып.

Атларлыкта хәлем калмас иде,

Чиксез суларыңда коенып.

 

Тавыш-тынсыз гына мин тезләндем,

Сипкелемә охшаш комыма.

Куанышып уйнар, кызыныр идек

Кайттым гамьсез балачагыма.

 

Барысында барлап чыктым дисәм,

Калган икән минем чүмгәлем

Үзем кадәр әтием итекләрен юып,

Хәтерлим чак сүрәп менгәнем.

 

Шундый газиз туган туфраккаем,

Син бит безгә гомер биргәнсең.

Боекмачы ташлап киттеләр дип

Гаепне дә бездән күрмә син.

 

Анам күргән кебек рәхәт булды,

Илхам алдым туган җиремнән.

Рәхмәт әйтеп кайтып китим дисәм,

Идел җиле сыйпый иңемнән!

 

ТАБИГАТЬТӘ – КОДРӘТ

Кошлар сайрый, боз сөйләшә,

Торам Идел ярында.

Боз киткәнен күрермен дип,

Килдем туган ягыма.

 

Туган авылым агачлары,

Күптән инде картайган.

Кошчыклары өздереп сайрый,

Бер еламый кайталмам.

 

Әйләндерә бозны, тулгандыра,

Табигатьтә-кодрәт.

Бәрелә-сугыла ыргыла да,

Тыгыла сирәк-мирәк.

 

Челтер-челтер бәллүр бозлар,

Матур көйләр чыгара.

Борылып карыйм, авылым юк

Нәзберек күңелем моңая…

 

МӘӉГЕЛЕК БҮЛӘК

Ни уйлый белми, ни алдый белми,

Минем җаным бәйрәмне сизми.

8-март-кызлар бәйрәме,

Назлы күңелем –

Бик зур булмаган бүләк теләде.

 

Бирә алмыйм ди, мин сиңа бүләк

Бүләк алырга акча бит кирәк?

Әнә, бар ди ул, банктан сора,

Акча бит анда запаста тора!

 

Таләп куясың, бүләк сорыйсың,

Гаилә тормышын һич тә тоймыйсың,

8-март, тик бер көн генә

Калган көннәрен сузарга миңа?!…

 

Кырыс фикердән югалып калдым,

Ник бер көн өчен, сагышка салдым?

Бердәнберкәем!

Мөнәсәбәтне бозмаска кирәк

Иркә кичләрем

Мәңгелек бүләк- диярмен, димәк!

 

МИН – ХАТЫН-КЫЗ

Мин – хатын-кыз,

Сөясем килә, сөеләсем.

Иң бәхетле минутымда

Йолдызга үреләсем.

 

Җиһан биләп, йолдыз эзләп,

Кинәнеп яратасым.

Җиргә төшкәч сабыр гына

Көтәсем, таң атасын…

 

Иртәнге таң кояшыдай

Галәмне җылытасым.

Мәрхәмәтле ана булып,

Куанып юатасым.

 

Гади генә язмыш белән

Килә гомер итәсем.

Чәчкәләрдәй шиңми генә

Картлыгымны көтәсем.

 

Публикации “Кама таңнары”

Киләчәктә яшәп җыр кала                                                                                     

 

21.04.2020

“Сәхнәгә ышанычлы адымнар белән атла сылуыбыз!” “Кызыл таң”ның сайтында якташыбыз Эльгина Муллакаеваның иҗади уңышларына багышлап язган мәкәләсен шулай тәмамлый Резида Вәлитова.

Шәхсән мин үзем Эльгина белән якыннан таныш булмасам да, аның иҗадындагы яңалыклары белән социаль челтәр битләре аша һәрдаим танышып барам. Аның уңышларына куанып, лайклар куеп, комментарийлар аша үземнең сөенечемне җиткерергә тырышам. Яшь кызга үзе дә көтмәгән югарылыкка күтәрелергә бик зур тырышлык кирәк булгандыр. Яныңда һәрвакыт ярдәмгә әзер торучы якыннары булуы да эзсез калмагандыр. Эльгинаның постларындагы якыннарына, тыңлаучыларына булган хөрмәте, фикерләренең табигыйлеге, ихласлылыгы белән аерылып тора. Саф татарча тәрҗемәсе белән куандыра кыз үз укучыларын. Тышкы матурлыгына Ходай биргән моңлы тавышы да өстәлгәч, башкача булырга да мөмкин түгел. «Эльгина, алга! Син булдырачаксың!» – диясе килә, талантлы, тырыш кызны көчле алкышларга күмеп.

Без, өлкән яшьтәге кешеләр, яшь йолдызлар кабынса, куанып туя алмыйча, булдыклының нәсел тамырларын парлый башлыйбыз, очы-кырыен таба алсак, куанып бетә алмый, яңалык белән танышларыбыз, туганнарыбыз белән бүлешергә ашыгабыз. Эльгинаның дәү әнисе безнең Иске Аткүл кызы Габидә Фәррахова булуын мин дә туганнарым аша белеп куанган идем. Алар күченү вакытында, бай табигатьле Яңа Бөртек авылында төпләнгән. Халык арасында шул уңайдан, әллә суыннан микән, дигән әйтем бар. Күренекле җырчы-композитор Илдар Мәгдановның әти-әнисе дә Иске Аткүлдән, Яңа Бөртеккә күченгән; җырчы Әлфинә Әгъзамованың әти-әнисе дә Яңа Бөртек авылыннан.

Якташларым тудырган җылы хисләр мине бала чагыма, гаиләм тарихына алып кайтты. Минем картәти бик моңлы кеше иде. Сәхнәләрдә җырлап йөрмәделәр алар. Коръән сүрәләрен үзәкләргә үтәрлек моңлы итеп укый иде ул. Картәтинең ике апасы була. Бадигелҗамал исемлесе Яңа Бөртек авылына тормышка чыга. Бадигелҗамалның (без аны Мулла әби дип йөртә идек) Мөкәрәмә, Хәмидә, Наилә, Таҗетдин (сугыш кырларында ятып кала) исемле балалары була. Мулла әбине дә, аның кызы Мөкәрәмә әбине дә яхшы хәтерлим, бик моңлы тавышлылар иде. Алар безгә утырмага килерләр иде, картый белән сүрәләр укып, елый-елый мөнәҗәтләр әйтеп утыра торганнар иде. Без үсмер вакытта, авылдан авылга халык сабантуйларга йөрде. Кичке уенга кадәр хуҗалар күрше авылдан килгән туганнарын ашка алдылар (хәзер уйлап утырам, ничек ул кечкенә өйләргә ул кадәр халык сыйган икән!). Без, балалар, өлкәннәрне күзәтәбез. Ашап-эчеп алгач, табындагылар җырга күчә. Наилә апа, аның тормыш иптәше Газиз җизнәй Вазетдиновлар, Мөкәрәмә әбинең уллары Рифкать абый белән Бибинур апа, Мирзалиф абый белән Флера апа Хәлимуллиннар, минем әткәй белән әнкәй, әткәйнең сеңелләре Хидая, Мәгъдүдә һәм башка бик күп кунаклар рәхәтләнеп бер-бер артлы ашау эчүне дә онытып, татар халык җырларын сузалар, берсе – башлый, икенчесе дәвам итә, һәркайсында үзенчәлекле тавыш. Җырлый-җырлый, яу кырында ятып калган туганнарын искә алып, елап та алалар. Сугыш михнәтләрен күргән буын балалары болар. Такмакларның да ниндие генә юк. Рифкать абый үзенә күрә бер үзенчәлекле шаян кеше иде. Ул сөйләшкәндә дә шаян такмак чыгарып сөйләшер иде (гомере буе туган колхозында шофер булып эшләде), әнисе Мөкәрәмә әби дә шаян кеше булды. Алар бер-берсе белән аралашканда, чын сөйлиләрме, шаяралармы – аңлап та булмас иде. Мирзәлиф абыйның җырлый-җырлый, өздереп гармун уйнаганын әле дә хәтерлим.

Яңа Бөртек авылыннан ашлык төяп килгән атларның ашлыкларын Иске Аткүл авылы тукталышында паромга төяп, Груздевка пристаненә илтә торган булганнар. Ашлыкны озатып баручы халык паромда күңел ачып барган. Паромдагы халык Яңа Бөртек кызы, моңлы Зөбәрҗәтнең (Хәмидәнең кызы) җырлавын ялварып сораган. Андреевкага укырга барган минем әнкәй кыз чагында ук Зөбәрҗәт апаның моңлы чыгышларының шаһиты булган. Табында Зөбәрҗәт апа белән Закир җизни Фазыловлар да була торганнар иде. Никтер табында Зөбәрҗәт апаның җырлаганын хәтерләмим. Киң күңелле кеше иде алар. Кем килеп керсә дә, ишекләре ачык, йөзләре якты иде аларның. Гомумән, Яңа Бөртек авылындагы бар туганнарым турында да шундый җылы хатирәләр генә сакланган. Олы яшьтә булуларына карамастан, Флера апа белән Мирзәлиф абый әлегә кадәр безнең хәлләребезне белеп, телефоннан сөйләшеп торалар. Искә төшереп үткән туганнарымның күбесе мәрхүм инде. Урыннары җәннәттә булсын, язган хатирәләрем аларга дога булып барсын. Нәсел тамырларын сакларга тырышып, безне шатландырып яшәп ятучы санаулы гына калган туганнарыма – Мирзәлиф абый белән Флера апама, Бибигөл апама, Закир җизни белән торыш иптәшенә, кадерле әткәемә – Бөек Җиңү белән котлап, рәхмәтле сәламнәремне юллыйм.

Сәнгатьнең нинди бөек көчкә ия булганын аңлагансыздыр инде. Сагышлыларның сагышын басучы, кирәк вакытта күккә күтәрүче, моңы белән җылатучы, шатлыгы белән җырлатучы ул җырлы, моңлы сәнгать! Көтмәгәндә, уйламаганда хатирәләр диңгезендә дә йөздереп алып кайта икән әле ул! Минем җырлаучы туганнарым арасыннан да бөек җырчылар чыгар иде, бәлкем, ләкин аларга андый мөмкинлекләр булмаган. Сугыш, сугыштан соң илне күтәрү йөге төшкән алар буынына. Бөек сәхнәләрдән җиткереләсе талантлары алар җырлыйсы җырларга кушылып, чиксез дәрьяләргә таралып, суда калган.

Яшь җырчы Эльгина Муллакаева, җырлы таланты белән, туган авылын, туган районын данлый. Талантыңа уңышлар теләп, әти-әниләренә рәхмәт әйтеп, безнең буын абый-апалары, аңа догада калабыз. Ак юл сиңа, Эльгина! Резида Вәлитованың теләкләренә кушылып тәмамлыйм: халыкка җыры белән хезмәт итсен кызыбыз!

Рәфисә САЛИХҖАНОВА

 

 Илһам чишмәсе саекмасын                                                                                          

 

21.10.2019

«Тулпар» Башкортстан яшьләре журналы битләрендә өч ел барган «Илһамлы мизгел» конкурсында 27 төбәктән 45 кеше катнашты.

Әлеге нәсер һәм парчалар конкурсы республикада беренче тапкыр үтте. Конкурска Агыйдел шәһәреннән Рәфисә Салихҗанова да үзенең «Изге ният» әсәрен тәкъдим итте.
3 октябрьдә Уфа «Нур» татар дәүләт театрының кече залында әдәби конкурсның йомгаклау тантанасы үтте һәм анда җиңүчеләрне бүләкләделәр. Җиңүчеләр арасында Рәфисә Салихҗанова да булды. Ул Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитетыннан һәм «Кызыл таң» нәшриятыннан әдәбиятыбызга керткән өлеше һәм югары әдәби осталыгы өчен 3 дәрәҗә дипломнары белән бүләкләнде. Тантана барышында «Нур» театры артистлары башкаруында җиңүчеләрнең әсәрләре дә укылды. Рәфисә Салихҗанованың әсәрен Башкортстанның атказанган артисты Мәхмүт Фатыйхов шулай ук «Юлдаш» радиосында да укыды.  
Безнең күптәнге штаттан тыш хәбәрчебез Рәфисә Салихҗанованы олы җиңүе белән котлыйбыз һәм аңа киләчәктә иҗади уңышлар, илһам чишмәсенең саекмавын телибез.

Автор: Фәнзилә ХӘБИБҖАНОВА

 

КИТЕК БӘХЕТ                                                                                                            

 

24.02.2020

Рәфисә САЛИХҖАНОВА

Кыска эш көне булса да, эшеннән ашыгып кайтты бүген Нәфисә. Улы гаиләсе белән кайтып, капка төбендә көтеп торадыр кебек тоелды аңа. Шылтыратырга уйлап телефонын кесәсеннән бер алды, бер кире салып куйды. Күзен юлдан алмады. Никадәр көтсә дә, капка төбе буш иде.

Өенә кереп киемен алыштырды, мунча ягып кайтырга дип ишек алдына чыкты. «Күбрәк ягыйм, кызуырак булсын, бүген оныгым кайта бит, мунча чабармын, улымның дәвамы, нәселебезнең дәвамы» – дип уйлады ул, ихлас күңелдән куанып. Яратмаган киленен исенә дә төшермәгәнлеген шәйләп, тагын бер елмаеп куйды. Йортына кергәч күзен тәрәзәдән алмады, сәгатькә карады. Автобус белән кайтсалар кайтып җитәргә тиешләр иде, юк инде, ничек яшь бала белән автобуста йөрсеннәр, такси белән кайтырлар, дип үзен юатты.

Өстәл әзер, мунча ягылган, кунаклар гына кайтып җитми, дип ял итәргә утырган иде, күзе ишек төбендә тумпочка өстендә яткан ачкычлар бәйләменә төште. Дүрт ел элек улы Разим куеп чыгып киткән иде аны. Ничек куеп чыгып киткән, шулай тора, беркемнең дә хозуры җитми аңа кагылырга, астына калын катлам булып утырган тузанны да сөртергә кыйган кеше юк. Сөйгән кызы Айгөле янына чыгып китте улы, 26 ел элек әтисе дә шулай ук ачкычын куеп, Нәфисәне, берсеннән-берсе бәләкәй өч бала белән калдырып, сөяркәсе янына чыгып киткән иде. Яратып кавышып, алты елга өч бала бүләк иткән иренең хыянәте катырды гына Нәфисәне, ә газиз баласы вакытсыз аның чәчен агартты, зиһенен чуалтты, төтенсез утта яндырды. Кәрәзле телефон тавышына сискәнеп китте Нәфисә-улы, улы, газизе шылтырата!

– Улым, улым, кайтып җитәсезме әле?- диде ул ашыгып, башка сүз ишетүдән куркып.

– Әни, хәлең ничек?- диде Разим, әңгәмәне сузарга тырышып. – Ни бит әле, әни, Айгөл исемне монда мәчеттә генә кушабыз ди, кайтып торып булмас инде.

– Ничек улым, мин бит әзерләндем, мулла чакырдым иртәгәгә, оныгыма исемне бездә кушарбыз дигән идек бит.

– Ярый инде, әни. Айгөл шулай ди бит, бала әзрәк үскәч кайтырбыз. Син үзең кил. Ярый сау бул, – дип ашыгып телефонын куйды.

Кулы утлы күмер тоткандай кызуын сизеп, телефонын кроватька атып бәрде Нәфисә. Кулы ачкыч бәйләменә үрелде, бу минутта ачкыч бәйләме иң кадерле әйбер кебек тоелды, ике кулы белән учлап аны иреннәренә китерде дә, бертуктаусыз “улым, улым” дип өзгәләнеп, кычкырып кабатлады. Радиоалгычтан көннәр буена бер туктаусыз сөйләгән алып баручының сүзләре колагына чалынды. Ул Нәфисәдән уздырырга теләп, «Гаепне үзеңнән эзлә» дип, тапшыруын дәвам итте. – Нинди гаеп, нидә минем гаебем? Якты дөньяга өч бала бүләк итүдәме? Берүзем шул балаларны укытып кеше итүдәме, әйт нәрсәдә? – Радиоалгычка ачулы караш ташлап, аны розеткадан тартып алды да, кроватька ауды Нәфисә. Учындагы ачкычларын үбә-үбә, тәгәри-тәгәри елады ул. Уянып киткәндә, тулы ай аның кровать янындагы тәрәзәгә килеп, уяндыңмы дигәндәй, аңа елмаеп карап тора иде.

«Аем, тулган аем, син бәхетле, синең бәхетең түгәрәк, ә мине рәнҗеттеләр. Газиз балам мине олы авызлы, зур түшле, нечкә аяклы, бер метр да егерме сантиметрлы кызга – «мультфильм»га алыштырды. Син генә минем язмышымның тере шаһите. Әтисе чыгып киткәндә ике яшьлек кенә иде бит ул. Бәләкәй, ятимлекне сизмәсен дип, мин аңа бөтен назымны бирдем, тәмле ризыкларны абый-апасыннан качырып аңа ашаттым. Нинди матур, мәхабәт гәүдәле булып үсте әнә, кара чәчләре дулкынлы, кашлары кыйгач, күзләре коңгырт, нәкъ әтисенең яшь чагы инде. Әтисе дә шулкадәр матур иде без кавышканда.

Югары уку йортында укыган вакытта смотр концертына әзерләнгәндә танышканнар иде алар. Хәлим баянда сыздыра, Нәфисә җырлый иде. И-и-их! Ул вакытлар, мәхәббәт утында янган бәхетле мизгелләр! Укып бетергәч, өйләнешеп, Хәлимнең туган ягына кайттылар, бер-бер артлы улы, кызы, төпчеге дөньяга килде.

«Артык бәхетле булырга ярамыйдыр күрәсең. Бөтенләй дә шикләнмәдем шул Хәлимемнән, әллә әзрәк коерыгын кыссаң… Горур идем, балаларымны үзем үстерәм, гафу итмәячәкмен, дип сүз бирдем. Өчәр эштә эшләдем, бәйләмен дә бәйләдем, бакчасын да карадым, балаларым югары уку йортларында укып, һөнәрле булдылар. Чыгып китеп өч ел яшәгәч кайткан иде Хәлим. Разим: «Әни, әти кайтмаска китте дигән идең, менә бит кайтты!» – дип кочагына ташланды. Җан тартмаса, кан тарта диләр бит, әтисе чыгып киткәндә ике яшьтә калган бала, ничек таныгандыр, әтиләре чыгып киткәндә алты-дүрт яшьтә калган улым белән кызым урыннарыннан да кыймылдамый басып калдылар, ә төпчегем тупсаны кочып: «Әтием, китмә! Әтием мин синең белән барам!»-дип үксеп елап калды. Төпчегемә тугыз яшь булганда тагын кайтты ул. Гафу сорады. Разим тагын йөгереп барып аның кочагына чумды. – Әни, әти бездә калсын, ул уйнар, син җырларсың. Зөлфия апага Гәвис абый матур уйнамый, әтием матур уйный дип сөйләгән идең бит,- дип хәйләләр корды. Әтисе чыгып киткәч сүз гел аның турында гына барды. Хатамны аңлап, мин төн буе еладым.

Аем, хәтерлисеңме, анда да син бәхетле елмаеп минем тәрәзәмә килгән идең. Хәлимемне кочып, җылы күкрәкләренә башымны салып, мәңгелеккә йокыга таласым килде, бу якты дөньяның бетмәс мәшәкатьләрен онытып, сөясем-сөеләсем килде. Юк, горур идем – сүз биргәнмен, имеш. Әллә шул вакытта мин горурлыгым аркасында сабыемның өметен өзеп, үземә ышанычын югалттыммы?

Төпчегемә унбиш яшь булганда өченче кабат кайтты Хәлимем. Олы улым өйләнгән,               кызым югары уку йортында, төпчегем мәктәптә укып йөри. Ул кайтканга иң сөенгән кеше төпчегем булды, сөйләп сүзләре бетмәде. Төпчегеннән башкаларга кирәкмәгәнлеген тоеп, Хәлим китәргә ашыкты. Моны сизеп, Разим конгырт күзләрен тутырып миңа карады, мин күзләремне читкә алдым. Атна буе сөйләшмәде улым минем белән, телефон аша әтисе белән аралашты.

Шушы кайтуыннан соң Хәлим башка өйләнмәде, килеп безнең күзгәдә чалынып йөрмәде. Улым да үсеп мәхәббәт утында яна башлады. Кем белән аралашу – дуслашуына бик әһәмият бирмәсәм дә, бергә эшләгән иптәшләрем: «Киленеңне күргәнең бармы ? » – дигәч, интернетка кереп улым белән кызыксына башладым. Төрле фигыльдә улыма сыенып төшкән бер метрлы кызны күргәч, йөрәгемә ут капкан кебек булды. Кызымнан сорап кызыксындым. Кызым аларның күптән дуслашып йөрегәнен әйткәч, эш тирәнгә киткәнче дип: «Сез минем улыма тиң түгел, калдырыгыз минем улымны» – дип смс җибәрдем. «Сез Алла түгел, кайдан беләсез улыгызга кем тиң икәнен, без барыбер бергә булачакбыз», – дип язды кызый. «Минем мәетем аша,» – дип яздым мин. Смс-ларны улым укыган. «Әни, син беләсең икән минем кем белән очрашканны. Мин Айгөлне яратам, рөхсәт бир безгә өйләнешергә», – диде. «Син нәрсә, мин сине бер метрлы мультфильм өчен үстердемме? Күрәсеңме син, беләсеңме син үзеңнең нинди мәхабәт икәнеңне? Ул сиңа тиң түгел, белеме дә юк бит ичмасам, үзеңнең тиңеңне тапкач, өйләнерсең,» – дип шырт кистем. Улым тынсыз калып карап торды миңа. «Рәхмәт әни, миңа  җил-яңгыр тидерми үстерүеңә. Бар нәрсә дә син теләгәнчә генә булырга тиеш дигән сүз түгел әле бу. Мин аны яратам, мин аның янына китәм» – дип ачкычын куеп чыгып китте.

Туганнарына барып йөреде, телефон аша минем белән дә сөйләште, әмма ишектән кайтып кермәде. Вакытсыз чәчем агарды. Җырлаганда җырларымның мәгънәсе, моңы калмады, дөньяның яме бетте. Улым белән безне ул аерды дип, ятсам да, торсам да теге олы авызны каргадым, авырга калганын ишеткәч, баласын тапканда үлсә ярар иде дип теләдем, алама төшләр күрсәм дә аңа юрадым. Каргыш ике башлы диләр бит, тулган аем, менә мин бу якты дөньяда бер үзем калдым, кайда мин ялгыштым? Ул кайтармый инде улымны, ул кайтармый, олы улымның хатынына әйткән бит, әнисе килеп гафу үтенмичә, Разимны өенә аяк бастырмыйм дип. Әллә чынлап та барып үтенимме икән, тулган аем? Уйлап карасаң, ул олы авыз да матурлыкны сатып алмаган бит… Ходай биргәне шундый гына булгач нишләсен инде ул бала. Интегеп үстергән балакаем туган йортына аяк та баса алмый интегә бит. Шундый китек бәхет өчен үстердемме мин аны бер үзем интегеп? Барыйм, әйеме, тулган аем!”

Нәфисәнең сөенечтән еш-еш типкән йөрәге нигәдер нык итеп кадап куйды, күкрәге янып, бар тәненә җылылык йөгерде. Өмет чаткысы кабынган күзләре, тулган айга төбәлеп, мәңгелеккә катып калды.

Күзенә төшкән тулган ай нурына уянып китте Разим. Сабыен юындырып салгач, янына посып кына ятып торган иде, йоклап киткән күрәсең. Сабыен урынына салып, аның өстенә юрганын салып куйган хатыны. Сөйгәненә карата бигерәк ихтибарлы шул Айгөл, артык сораулар да бирмәс, юкка зарланып йөдәтмәс, ашарга да бик тәмле пешерә, нәкъ үзенең әнисе кебек. Әнисе «мультфильм» дип атаса да, «Дюймовочка» кебек хатынын ярата Разим. Ирләргә охшамас бер кимчелеген дә күрми Айгөленең. Хәзерге вакытта бик модалы саналган калын иренле олы авыз, күз салган саен җаныңны җилкетеп торган зур түшләр. Күп ир затларының карашын җәлеп иткән төз ботлары нечкәрәк булсалар да, күпләрне әйләнеп карарга мәҗбүр итәләр кебек тоела иде аңа. Сөйгәненең кыска буе әзмәвердәй егетне бер күрүдә гашыйк итте дә инде, шул кечкенә буй-сында “сине сөям” дип типкән йөрәк булуы, аны бары син – мәхабәт гәүдәле ир заты – бәхетле итә алуыңны тою Разимның һушын ала, горурлык өсти, ирлек дәрәҗәсен күтәрә иде. Аның үзен бер кемгә дә бурычлы тоймый, әйтәсе килгән сүзен әйтеп, үзе теләгәнчә яшәвенә сокланды ул. Әнисе әтисен гафу итмәү аркасында бәхетсез үстем дигән фикердә яшәгән Разимның күңелендә танышкан көннән хатынына карата хөрмәт хисе яшәде, әниле көе әнисез калып, әбисе тәрбиясендә үсүе бигрәктә гаҗәпләндерде аны. Айгөлне сайлап, әнисен үпкәләткәнен аңласа да, әллә ни игътибар бирмәскә тырышты.

Әнисе йортыннан ачкыч бәйләмен куеп чыгып киткәндә, укып бетереп диплом алган иде ул. Баш калага барып эшкә урнашты. Айгөлне дә үзе янына алды. Мәчеткә барып никах укыттылар. Айгөле читтән торып югары уку йортына укырга керде. Вакытлыча фатирга кереп яши башладылар. Бер яктан да ярдәм кулы сузучы булмагач, инженер акчасына әллә кая барып булмады шул. Аннан соң әнисе үзе килер, Айгөле белән дуслашырлар дип уйлады.

Гомер бик тиз уза икән ул, ай артыннан еллар үткән, ышанмаслык хәл – дүрт ел узып та киткән. Елга бер абыйлары янына Яңа ел каршыларга кайттылар. Җиңгәсе белән Айгөле бик тиз уртак тел табып сердәшкә әйләнделәр. Кайткан саен Разим түземсезлек белән әнисен көтте, килер, үпкәләр артта калыр дип уйлады. Тик горур әнисе күренмәде, ни гаҗәп, абыйсы да әнисе турында сүз күтәрмәде, кеше тормышына кысыласы килмәдеме, әллә әнисе кисәтеп куйган идеме.

Айгөлнең авырга калганын белгәч ЗАГСка барып керделәр. Әти-әниләренә хәбәр биргәннәр иде. Әтисе килеп, аларга бер бүлмәле фатир бүләк итте. Ике яктан да әниләре килмәде дә, котламады да. Разимның өмете өзелде, Айгөле кебек, тормышны булганы белән генә кабул итеп яши башлады. Улы тугач дөньяны бөтенләй башкача күрде Разим. Ходай Тәгалә бүләк иткән кечкенә җан иясен тугыз ай буена йөрәкләре астында йөрткән хатын-кыз затына рәхмәте чиксез иде аның. Сабыен кулына алганда аның ярдәмгә мохтаҗлыгын тоеп, кечкенә өч бала белән калган әнисе каршында тезләнеп гафу үтенәсе килде, әнисен рәнҗетергә дә хакы булмаганын аңлады. Шуңа да әнисе оныгына исем кушарга чакыргач, бер сүзсез риза булды. Айгөле аны аңламады.

«Гафу үтенсен, минем бер гаебем дә юк. Кеше аша җиткерсә, ышанмас идем, Үземә язды бит ичмасам. Нәрсә минем бәхетле булырга хакым юкмы? Газиз әнием сатты, кайнанам кабул итмәде, яшь дигәч тә, әллә олылар саташканмы? Бар, үзең бар, без бармыйбыз”- дип үз сүзен кабатлады. Аптырауда калган Разим: «Баргач аңлашырбыз “, – дип тә карады. «Сорамый ризалашмаска иде» – дип кырт кисте хатыны. Аңлады ул әнисен рәнҗеткәнен, ризалык бирмәгән булса яхшырак булыр иде дә, нишлисең, әнисе, хатыны, баласы белән тулы тормышта яшисе килгән иде шул аның…

Уйланып яткан Разимның күзләре ирексездән яшьләнделәр. Ир кеше өчен гадәти хәл булмаса да, күз яшьләрен тыя алмады ул. Тулган ай нурларыннан оялып юрганы белән башын да каплап карады. Ачы күз яшләре хуҗасына буйсынмыйча акты да акты, гүя дүрт ел буена күңелендә җыелган сагыш күз яшенә әйләнеп ага, әнисен сагынып, әнисен юксынып йөрәге елый аның. Үкенечле, әрнүле күз карашын тулган айга төбәде.

«Синең бәхетең түгәрәк, нурларың белән җылыта алмасаң да, төнге карангылыкны яктыртып, тәрәзәдән-тәрәзәгә йөреп кешелекнең моң-зарын тыңлыйсың. Минем бүген бар нәрсәм бар – югары белемем, яраткан эшем, яшәргә фатирым, сөйгән хатыным, газиз балам, ә бәхетем китек, чөнки кадерле әнием белән уртак тел таба алмадым. Шунысы кызганыч, нәрсәдер үзгәртеп карарга тырышмадым да хәтта, ә син һәрвакыттагыча әнием кароваты янындагы тәрәзәдән елмаеп, минем әниемне күреп торасыңдыр… Нигә соң без адәм балалары, тыныч илебездә бәхетле елмаеп, уйнап-көлеп, тулы тормышта рәхәтләнеп яши алмыйбыз, тикшерәбез, канәгатьсезлек белдерәбез. Күз яшенә чыланган салкын түшәкләрдә, сагышта гомеребезне уздырабыз. Язмышның язылмаган кануннарын үзебез өчен, якыннарыбыз өчен кирәкле якка үзгәртеп булмыймы? Тулган ай, кермә син кара болытлар арасына,син бит аларны урап үтә аласың, китек ай китек бәхеткә тиң, китек бәхет җан тынычлыгын ала, вакытсыз утка сала. Бала чагымда синең белән төннәр буена әниемнең елаганын күзәтә идек. Тулы ай нурлары төшеп, әнинең күзләреннән яше акса эндәшмә, күрмәмешкә салыш, дип кисәткән иде абыем. Абыем! Абыем минем ышанычым, терәгем булды, күп вакыт ул миңа әтиемне алыштырды.

И-и-их! Ул әтиле буласы килүләре! Малайлар әтиләре турында сөйләгәндә, әти кеше нинди була икән дип, малайлар авызыннан чыккан һәр бер сүзне, һәр бер хәрефне йотып бара торган идем. Урамнан кайткач уенчыкларым белән әтиле уйныйм, кайсысын тиргәп, кайсысын ирләрчә мактар идем. Соңгы кайтуында әтиемне калдырмагач, бик озак әниемә үпкә саклап йөрдем. Әтиемнән үзе янына яшәргә алуын үтендем. «Улым, син мине аңларсыңмы икән, минем бит сезнең алда гаебем зур. Кечкенә чагыгызда мин сезне азгын хисләремә алыштырдым. Хәзер мин сине үз яныма алсам, әниең генә түгел, кешелек гафу итмәс мине. Сөйләшеп, аралашып яшәрбез, улым. Әниегез дөньядагы иң яхшы кеше, аны саклагыз» – дигән иде шул. Саклагыз! Саклагыз!…

Кинәт әнисе караңгылыкка, кара болыт арасында йөзгән тулган ай астына очып кереп бара кебек тоелды. Разим куркып, тотып калырга теләп, әнисенә кулын сузды: «Әни, әни, китмә, әнием! Үзе тавышыннан үзе куркып яткан урыныннан сикереп торды. Саташумы бу, оеп китеп төш күрдемме, дип кире ятты. Йөрәген курку алды, әнием белән бер-бер хәл булмадымы дип борчылды. Түземлеге бетеп, кухня ягына чыгып әнисенә шылтыратты. Тик әнисе җавап бирмәде. Тагы, тагы шылтыратты. Ишекле-түрле йөреп такси чакырды. Барып җиткәнче өч сәгать вакыт уза дип, шиге барлыгын шылтыратып абыйсына сөйләде.

Разим туган йортының капкасы төбенә килеп туктаганда, йортның бар бүлмәсендә балкып ут яна, ашыгыч ярдәм машинасы килеп туктаган, гомергә авызына тәмәке алмаган абыйсы, тәмәке тартып ишек алдында арлы-бирле таптана иде.

…Баласы шыңшыганга уянып киткән Айгөл иренең урынында юклыгын күреп сагайды. Кухня өстәлендә яткан язуны күреп кулына алды. «Айгөл, аптырама, мин әни янына китәм» – дип язган иде сөйгәне. «Көн җитмәгән» – дип уйлады да барып ятты.

– Балам, сабыем, улым минем! Мин бер вакытта да сине ташламам, синең дусың булырмын, ә син әтиең кебек мәхабәт бул, матур, таза булып үсәрсең, кешеләр сине сүз белән рәнҗетерлек булмасын, – дип сабыен җылы күкрәгенә кысты.

Бәхет биш ел элек Разимны очраткач кына елмайды Айгөлгә. Бишенче класста укыганда әбисенә калдырып әнисе чит илгә чыгып киткәч, башта ирекле кош кебек хис итте үзен. Әбисе йомшак күңелле кеше иде, тиргәшмәде, төпченмәде, оныгын булдыра алганча йорт эшләренә өйрәтергә тырышты. Азык-төлеккә йөрү, йортта тәртип тоту да Айгөл өстендә иде. Яши-яши бала гына булса да бар дөнья мәшәкатьләре аның иңенә күчте, чирле әбисен тәрбияләү дә аңа ышанып тапшырылган иде. Сине дә үзем белән алып китәм, дигән әнисе, чит ил тормышына тәмам күнекте, ике елга бер кайтып, бер ай торды да, ашыга-ашыга китеп барды. Үсмер кыз әнисенең газиз баласы язмышына битарафлыгын тоеп, тулы гаиләдә үскән үз яшьтәшләренең ихлас, бәхетле елмаюын күреп, кимсенеп үсте. Бар ышанычы булган әбисе бакыйлыкка күчкәч, бер үзе калды. Әнисе мәрхүмәне җирләде дә, тагын чит илгә чыгып китте.

Укуын дәвам итәргә теләге булса да, язмышы аның өчен бар нәрсәне үзе урынына куйган иде инде. Бер эшкуарга сатучы булып урнашты. Эш урынында Разим белән танышты.

Кызлар кебек зәвыклы итеп киенеп йөргән, укымышлы егетне әти-әнисенең иркә кочагында үскән йомшак малай итеп кабул итте ул. Очраша башлагач, чираттагы мавыгудыр дип, сөешеп-кавышуларга артык мәгънә бирмәде. Әнисенең СМС-касы килгәч, аңа авыр булсын өчен генә: «Без бары-бер бергә булачакбыз» – дип язды да, аларның гаиләсе белән кызыксынырга булды. Разимның әтисез үскәнен белгәч, үзебезнең кеше икән дип сөенде, ә инде егете әнисенә ачкычын куеп чыгып киткәнен белгәч, үзенең дә кемгәдер кирәклеген тоеп, чиксез куанды. Олы буын кешеләренә ышанычы беткән кыз егетнең әнисен генә кызгана белмәде. Аңа бүген рәхәт, иртәгәсен уйлый белми иде, аны язмышы шулай тәрбияләде. Разим белән кавышкач үзен гел беренче чиратка куйды, аннан сорамый әнисенә кунакка кайтырга ризалык биргәнгә күрә генә, иренә каршы килде. Үзе әни булгач, ул дөньяны, якыннарын аңларга тырышты, үзендә эчке бер җаваплылык тоя башлады. «Улым тулы тормышта бәхетле булып үссен өчен, мин тормыш дилбегәсен каты тотарга телимен, мин үзгәрергә тиеш, иремне, аның әти-әнисен хөрмәт итәргә тиеш” – дип үзен кат-кат битәрләде. Ничә еллар салынганны бер ничә ай эчендә җимереп буламы соң, тагын үз сүзләнеп карышты бит иренә.

“Нишләп соң болай уятмыйча чыгып киткән? Башка вакытта шырт иткәнгә дә уяна идем дә соң, мәрхүмә әбием әйткәндәй, «үлем йокысы»н йокладыммы икән? Йокымны саклаганмы, җибәрмәс дип курыкканмы, әллә берәр куркыныч хәл булдымы? Юк, юк, тәүбә, тәүбә диген, минем бит аның белән бер кабат аралашканым юк, бер кабат авыз тутырып “әни” диеп эндәшкәнем юк. Әнием белән рәхәтләнеп серләшергә дип төннәр буе елап чыга идем, ярый минем иремнең әнисе була, без аның белән сердәшләр булырбыз, дип үземне юата идем. Их, булмады. Сез, әниләр, нигә сез үзегезне генә хак дип уйлайсыз! Тышкы кыяфәт белән кабул итәсез, эчке дөньябызны, күңел матурлыгыбызны күрергә теләмисез. Минем дә бәхетле буласым килә, үз әнием мине чит ил корткаларына алыштырды, анда аны да алтын тәхет көтеп тормый, үз акчасы үзенә җитми, үз-үзен генә бәхетле дип санап йөри ул. Кайнанамны да аңларга тырышып карыйм, Разим төс-биткә, буй-сынга әтисенә бик нык ошаган. Үзе дә бик матур ханым ул, яше барса да төс ташламаган, тере «статуэтка» инде менә! Ул сәхнәгә чыгып җырлый башласа, тында алмый тыңлайсың. Аңламыйм, матурлык шул кадәр мөһим булгач, нигә кабат тормышка чыкмады икән ул! «Әтиемне яраткан» – ди Разим. Белмим, газиз баласына шулкадәр таләпчан кеше яратуны тоямы икән? Аннан соң әниләр улларында үз яннарында күрәсе килгән ир-егет сыйфатларын тәрбиялиләр икән. Үстер-үстер дә, тиң түгел дип санаган кыз янына китсен инде улың? Улым, мин сине якты дөньяга тудырдым, син теләгән бәхетне бирә алырмынмы сиңа, алда безне ниләр көтә? Сораулар,сораулар… Шулкадәр катлаулы икән бу тормыш. Бүгенгесен генә уйлап мин дөрес яшәмәгәнмен, күрәсең!

Тулган ай саумы! Нишлисең кара болыт астында? Мин әбием белән яшәгәндә син гел минем бүлмәмә карый идең, мин сиңа моң-зарларымны сөйли идем, ә Разим белән кавышкач, мин сине ташладым, чөнки хәзер минем төнге йокыларым тыныч та, татлы да. Бәхетле мин, бәхетле! Тик бәхетемнең китеген генә ямасам, кайнанам белән дуслашсам”.

Телефон тавышына сискәнеп уянды Айгөл. Сөеклесе шылтыратканын күреп тиз генә тиешле кнопкасына басты. Теге яктан килгән кайгылы хәбәрне ишетеп, «Ямадың-ямамый» дип акрын гына кроватька чүкте.

Рәфисә САЛИХҖАНОВА. Яңа Кабан авылы.

 

Чардуганда сайрый өч герой                                                                                   

 

12.03.2020

(Яу кырларында өч улы ятып калган картыем рухына багышлыйм) 

Рәфисә САЛИХҖАНОВА

Моңсу гына тора бер чардуган, 
Мәңгелек йорт капка төбендә, 
Күрер кебек мәңге югалтканын, 
Әгәр көтсә шушы урында. 

Беренче кош кунды чардуганга, 
Үзе җитез, үзе тәкәббер, 
Кыйбылага карап, чәчкәләргә кунып, 
Газизенә нидер әйтәдер. 

Кошларга хас ягымлылык белән, 
Үбеп ала җирне иелеп. 
Канатларын кагып, ак каенны коча, 
Табышканга чиксез сөенеп. 

Икенче кош кунды чардуганга, 
Монысы инде моңлы тәкәббер, 
Сайрый кошчык үзәкләрне өзеп, 
Сагынуларын шулай әйтәдер. 

Канатларын кагып җирне коча, 
Югалтканын эзләп тапкандай, 
Томшыкларын төртеп җирне үбә, 
Анасына сырылып яткандай. 

Өченче кош кунды чардуганга, 
Монысы инде көчле – тәкәббер, 
Сикереп-сикереп, каурыйларын коя, 
Батырлыгын шулай әйтәдер. 

Илен саклап башын салды батыр, 
Җиңеп кайтам, көтең, дисә дә, 
Юк, кайтмады өч улының берсе, 
Гомере буе ана көтсә дә. 

Табыштылар, табыштылар алар! 
Ана кабере чиксез нурланды, 
Шаһит булган батырлары җаны 
Корбан булып илне данлады. 

…Ак каенның алкалары җилли, 
Чардуганда балкый ярым ай. 
Тәсбих төймәседәй тезелгәннәр, 
Оҗмах теләп сайрый өч герой! 

…Гомере буе көткән ана җанын 
Кавыштырды бүген ахирәт. 
Көтә белгән газиз аналарга 
Тәңресеннән булды бу бүләк!

 

 

 ҖАВАПСЫЗ МӘХӘББӘТ                                                                                     

 

05.02.2020

Рәфисә САЛИХҖАНОВА

Куе кара чәчле, юан толымы биленнән узып торган кунак кызына бер күрүдә гашыйк булды Нәсим. Сызылып киткән кара каш, янып торган кара күзләр астында килешле борын, үреләм, өзеләм дип торган чия иреннәр – әйтерсең, Ходай Тәгәлә башкаларга да дигән чибәрлекне шушы балага ышанып тапшырган.

Кунак кызы авыл уртасындагы түгәрәк күлдән үрелеп чиләкләренә су алды да, көянтәсен иңнәренә салып, салмак кына урамга атлады. Нәсим: “Кемгә тукталыр икән?» – дип аның артыннан күзәтә китте.

Сылукай Кәнифә инәйләргә кереп киткәч, азрак күңеле төште Нәсимнең. Буйга озын, төскә-биткә дә ир-егетләрчә матур егет үзен әтиле-әниле балалардан ким күрә иде. Үзенең әтисе сугыштан кайтып өч кенә ел яшәгән шул. Шул арада мәхәббәт җимеше булып Нәсим туган. Әтисен исләми дә ул, сугыштан соң авыр дөнья йөген бер үзе тарткан әнисе дә чирләде. Нәсим үсеп, бер аз кул арасына керә башлагач кына тормышлары яхшырды.

Икенче көнне дә саклап торды Нәсим сылукайны. Сүз катып карады, әллә аңламады, әллә аңлап та сиздермәде кыз. «Саумысыз»дан башка бер сүз әйтмәде. 
Нәсимнең мәхәббәте көннән-көн ныгыды. Хәлимә яшәгән авылга, әтисенең туганнарына кунакка барып, кызны кичке уеннан соң озата да килде. Егет мәхәббәтенә исереп йөргән арада бер ел үтеп тә китте. Тик ишле бала арасында олы кыз булып, эштән башка бернәрсә белмәгән Хәлимә генә аның мәхәббәтен аңламады. 
Нәсимгә армиягә китәргә повестка килгәндә, Хәлимә унынчы класста укый иде. Әнисе ялгыз булгач, теләсә, хәрби хезмәткә бармый да калыр иде Нәсим, тик Хәлимә әле яшь бит, мин кайтканчы үсә торыр дип, ризалашты. Хатлар язып карады егет, әмма сабыр кыз җавап язмады. «Көтәрсеңме? » – дигәнгә дә матур кара күзләрен тутырып карап кына куйган иде.

Ике ел үтте дә китте. Ул кайтуга Хәлимә техникумда укый, ә аның атасы фажигале рәвештә вафат булган иде. Кайту белән аның кулын сорады Нәсим.

– Укыйм, – диде Хәлимә.

Ишле бала белән ялгыз торып калган әнисендә әллә алар кайгысы булмады, әллә Нәсимне ошатмады, ул да берни әйтмәде. Читтән торып укуга күчкәч, Хәлимә эшкә урнашты.

– Энеләреңне үстерергә ярдәм итәрмен, әйдә кавышыйк, – дип, тагын сүз башлап карады Нәсим, ләкин Хәлимә өзеп кенә җавап бирмәде.

Башын кайда куярга белмәгән Нәсим, җавапсыз мәхәббәтенә үч итеп, шахтага эшкә чыгып китте. Ике ел эшләп, дөньяның ачысын-төчесен аңлап, туган ягына кайтканда, Хәлимә кияүгә чыккан, беренче баласына йөкле иде. 
Нәсим икенче көнне үк авыл бригадиры кызына яучы җибәрде. Анысы бер сүзсез риза булды. Никах укытып, яши башладылар. Бер-бер артлы балалары туды. Ул вакытта себергә эшкә чыгып китү бар иде, икенче бәпечләре тугач, алар да язмышларын сынап карарга уйлады. Хатыны ашханәгә эшкә урнашты. Икесе дә эшләгәч, бервакытта да акчага да, ризыкка да интекмәделәр. Нәсим хатынын Хәлимәне яраткан кебек өзелеп ярата алмаса да, берни сиздермәде, балаларына яхшы әти булды.

Ә Хәлимәнең бәхете булмады. Ире күрше районнан иде. Телгә оста, гармун тартып җырлап йөрергә яраткан ир-егет яшьтән үк аракыны үз итте. Дөнья көтү, балаларны карау – барысы да Хәлимә өстендә булды. Иренең эчүе аркасында урыннан-урынга күчеп йөреп, бер бәләкәй генә шәһәрдә яшәп калдылар. Илдә үзгәртеп корулар барган чорда интегүләрен Хәлимә үзе дә, Ходай Тәгалә генә беләдер. Шул вакытта беренче мәртәбә Нәсимне исенә төшерде ул. 
– Әллә аның рәнҗеше төштеме миңа? Ничек болай килеп чыкты соң? Югыйсә, ошата идем бит мин аны, ялындырасым килдеме, әллә… «Язмыш маңгайга язылган” дигән сүзләр дөресме дип, такмаклый-такмаклый елады ул. 
Еллар үтә торды. Балалары да үсеп, таралыша башладылар. Әтиләрен дә айнытып, шәхси эшләрен дә ачарга уйлап, үзләре белән алып чыгып киттеләр. Акылга утырган Хәлимә генә дөньясын ташлап, аның артыннан кузгалмады, ире ике арада йөри торды. Берничә ел үткәч, кешеләр: «Ирең икенче хатын белән яши”, – дисәләр дә, җаны бизгән Хәлимәнең исе китмәде, дөньясын көтеп, калган балаларын үстерде.

Иренең эше бармады, бөтенләй кайтмас булды, киредән эчә башлады, ә инде улы фажигага эләккәч, Хәлимә якты дөньяда яшәү ямен югалтты, кайгыга батты.

Шул көннәрдә кулына лалә чәчәкләре һәм күчтәнәч тоткан Нәсим Хәлимәнең ишеген шакыды. Ничә еллар күрмәгән, инде чәчләренә чал кунган ирне килеп керү белән үк таныды Хәлимә. Үзе дә сизмәстән, әнисе кочагына сыенган сабый кебек, башын аның күкрәгенә салып, үкси-үкси елай башлады. 
Чәчәкнең урынлы түгеллеген аңлаган Нәсим, икенче кулы белән сөйгәненең иңнәрен сыйпый-сыйпый:

– Кайгыңны ишетеп, хәл белергә килдем, ачуланма, яме, – дип, үзе дә сизмәстән, бер сүзне берничә тапкыр кабатлады. 

 

Аккан суларга кара…                                                                                                   

 

19.04.2020

..Авыр чакта терәк булырдай якыннарым булса да, сабырлыклары сынган  бәгыремнең бозын кем    эретер соң хәзер, җаным тетрәнгән чагында нәрсә ярдәмгә килер миңа?

“…Өметләрең өзелгәндә

Аккан суларга кара.

Никадәр авыр булса да

Агымсу юлын таба”..

Бер авыртмаган җирем  юк, тәнемнең һәр  күзәнәген  тоеп, авыртуга чыдый алмыйча, теш кысып, сызлануга  буйсынып, аунап ятам. Вакыты-вакыты белән күңелем болгануга  түзә алмый күзләремне йомам да  шул  арада аз гына оеп  алам. Утларга салды бу авыру! Түзми чараң юк, ярдәм сораудан ни  файда, барысын да кирәгенчә  эшләп дәваладык, дип кайтардылар. Бар ышанычым булып бер Аллаһым калды, ул да мине ишетерме, җитәр, күпме сорарга була, вакыт, сабырлык, түземлек  кем өчен димәсме?

Күпме чыдарга була?! Их, тәгәри-тәгәри, бер елыйсы  иде! Юк, булмый шул. Никадәр авыр  булмасын, күзләрдән бер бөртек яшь чыкмый, китек күңелем тулып елыйм дисәм, бүре кебек улый башлыйм.  Әйе улыйм, нәкъ бүре кебек улыйм. Аннары үз-үземнән куркып, шып туктыйм.  Шулкадәр сызлануларга түзеп, бәгырем  катканмы? Нигә  минем бер бөртек күз яшем чыкмый? Еласам, эчем бушап калыр иде кебек.

 Язмышың үкенерлек  булмады, үпкәләр кешең юк дисеңме? Анысы шулай… Кызганыр кешем дә юк шул хәзер, газиз әнкәем дә мәңгелеккә күчте. Кызганыр  иде мине әнкәем, өметем өзелгәндә итәгенә башымны салып такмаклый-такмаклый еласам, башларымнан сыйпап күз яшьләрен күрсәтми генә, миңа кушылып йөрәге елар иде аның.Тормыш йөгеннән арыган җаны, бар булмышы белән минем китек күңелемне, әрнегән җанымны җылытырга тырышыр иде. Кечкенә чагымда ул әрәмәгә  киткәч, урам башындагы читән өстендә аның кайтуын зарыгып  көтүемне, аркасында – биштәр,  көмәнендә энем булуын, кочагында мине күтәреп кайтуын, кайтканда мин аның битләреннән үбә-үбә, ачыла гына башлаган телем белән: “Әннәм, син  аннук бата киттең, миңа калалат алып кайттың” (Әнкәем, син еракка киттең,миңа карагат алып кайттың) дип учымдагы ачы,  кап-кара карлыганнарны тәмле итеп ашавымны исенә төшереп сөйләп, күңелемне күтәрергә тырышыр иде.  Тамагымнан  ашау үтмәгәнне күреп, сабан туена дип  күлмәк тектерүен, мин ул күлмәкне киеп карау белән, йөгереп күрше бабайларга котлатырга кереп киткәнемне, алар миңа күлмәк котлап ярып пешерелгән бәрәңге бирүләрен, чыккач, бәрәңгене  әнкәемә  күрсәтеп: “Бәрәңге булса да тәмле ул!” – дип  куанганымны исенә төшереп сөйли-сөйли, ярып пешергән бәрәңгесе янына үзе  тозлаган кыярын куеп, минем хәлемә керергә тырышыр иде. Никадәр олы йөрәкле, никадәр газиз булсалар да, мәңгелек түгелләр шул Әниләр!

 Тәмле төш булып бик еракта калган  минем дә  бәхет өләшүче  әниле чагым.

 Авыр чакта терәк булырдай якыннарым булса да, сабырлыклары сынган  бәгыремнең бозын кем    эретер соң хәзер, җаным тетрәнгән чагында нәрсә ярдәмгә килер миңа? Ирең,  дисезме? Юк,  матди яктан ярдәм итәргә, авыр вакытта хәлемне җиңеләйтергә тырышып ниндер эшләргә мөмкин. Нинди генә яхшы кеше булмасын, бернигә алыштыргысыз әни җылысы, кызганычка каршы, аныкы түгел. Балаларың, дисеңме? Юк, балалар да, оныклар да түгел! Алар биргән җылылык  бик кадерле булса да, алар бөтенләй башкача, үзенчә .

Җаным, тәнем белән бергә картайган, ләкин күңелемдә мәңгегә   салынган  җылылык, ул – бәлкем, буыннан-буынга күчеп килгән ана телемдер.  Ана телемне әнкәем бишек җырына төргән моң, иң кадерле хисләрне кешелеккә ишеттергән  моң –   җыр түгелме?

  Татар җыры, татар моңы! Җыр яңгырый… Нинди мәгънәле сүзләр, әйтерсең лә җыр язучы минем  йөрәк сагышымны  тоеп,  сүзләр тезмәсенә салган. Бәлкем, язмышы аны да  утларга салгандыр?  Тирән ярасы да башкача, аңа гына хастыр… Сабырлыклары сынгач, кулына каләм алгандыр да, агымсуларга карап юлын табар дип, чыдарга булгандыр. Өметләре өзелгән берәүсе бу юлларны укып, туган хисләрен  моңга салып, җырга әйләндергәндер. Ә җырчы  агымсуларга карый-карый, минем кебек, агымсуның  юлын табарына  өметләнеп,  яшәргә тырышадыр…

Җанымның нечкә кылларын тибрәтеп, агыла моң.  Бу дөньяда без бары икәү: җыр һәм мин, мин һәм җыр! Ничәнче кабат кабатланып, ятланып беткән юллар моңга үрелеп, күңелем түреннән урын даулый. Боз кебек каткан бәгыремне эретеп, күзләремне тырышып-тырышып яшьләргә манчый. Үзем елыйм, үзем җырчыга кушылып җырлыйм, елыйм-җырлыйм да  көлә башлыйм. Миңа гына диеп язылган язмышым сынаулары, тибрәлеп тирә якка таралган моңга ияреп, юкка чыга, эри кебек.  Яшәүгә булган өметемне кабызганы, йөрәгемнең бозын эреткәне  өчен җырчыга  рәхмәтләр әйтеп елый-елый, җырлый-җырлый    көләм.

Чүлдә суга сусаган юлчы кебек, сусавымны  моңга төреп, үз асылыма кайтам.  Чынбарлыкка кайтып, яшәү мәгънәсен  тоям. Тәнем сызланса да, җаным тынычланып, тагын бер көн  язмышым дәфтәрендә  ак хатирәләр булып  эз калдыра.

Хөрмәтле укучым! Язмамны укып чыккач, сүз нинди җыр турында барганын аңлагансыңдыр. Чынлыкта, мин бу җырны халык җыры дип йөри идем. Соңгы вакыттагы язмыш  кичерешләремне  уртаклашучы “Агымсу”ымның авторы булуын интернет челтәрләре аша укып белгәч, сүзләре авторы Марат Кәбировка, көен язучы Ризван Хәкимовка һәм башкаручыларга зур рәхмәтләремне әйтәсем килә.

Рәфисә САЛИХҖАНОВА

 

 ГАЙБӘТ ТҮГЕЛ, ГЫЙБРӘТ                                                                                         

 

03.02.2020

Рәфисә САЛИХҖАНОВА

Бәләкәй  шәһәрдә  туып үскәнгәме, зур шәһәрнең шау-шуын, үзе өчен анда яшәүнең мәгънәсен һич аңлый алмый Ләйсән. Әкият геройлары кебек тезелгән таш йортлар арасыннан ашыга-ашыга чабасың да  чабасың.

Синең  арттан тезелеп  калган  ул  йортлар сиңа  берни  искәртми,  берни сөйләми. Шул йортлардан бер нәрсәсе белән аерылып тормасалар  да,  туган  шәһәрендәге йортларның  һәркайсында сиңа гына билгеле булган бер тарих  яши,  алар  арасыннан барганда,  атлаган  саен  як-ягыңа каранып, ваемсыз бала һәм  үсмер  чагың  сулышын тоеп атлыйсың.

Бу  йортта  –  туып  үскәнсең, монсында  –  балалар  бакчасы, менә бу сукмактан синең алда торган  матур  бинага,  беренче сыйныфка укырга баргансың… Тугыз катлы йорт синең беренче мәхәббәтеңнең  серләрен  саклый, аның артында үскән зифа каен беренче үбешү сәбәпчесе. Бер танышыңны очратмассың. Ана  телендә  сөйләшеп  барган  җан  иясен  ишетсәң, гаҗәпләнүеңнән  туксан  градуска борылып карап, кем булуына  карамастан,  шатлыгыңнан кочаклап та алырга әзерсең.

Шәһәрдә  туып  үсеп,  рус мәктәбендә  белем  алса  да,  татарча  яхшы  аңлый  Ләйсән, матур  итеп  сөйләшә.  Газиз әнисенең  тәрбия  җимеше  бу. «Ишектән  керү  белән  башка телләрне  онытыгыз!»  –  дия  иде әниләре катгый итеп. Әнисенең назлы  итеп  «хәерле  иртә,  кошчыгым» дип йокыдан уятуын әле

дә  юксына  Ләйсән.  Очты  шул кошчыгы,  бик  еракка  очты,  үз язмышын эзләп очты.

Ләйсән тормышка чыгып, беренче оныгы тугач, нәселебезне, телебезне  дәвам  итүче  туды дип,  бик  сөенгән  иде  әнкәсе. Канәгатьсезлек белдереп, вата-җимерә ана телендә сөйләшкән киявенә дә тиз җавабын тапты ул.  «Туган  ана  телеңне  белмәү – гөнаһ.  Ана  теле  җан  белән бергә ярала, шуңа да ана телен җаныңны  саклаган  кебек  са-кларга  кирәк.  Телен  югалткан – җаны сызлаган кеше кебек, гомере буена үлми дә, терелми дә яши», – диде. Телгә бик тәвәккәл шул аның әнисе.

Кадерлесенең  үзенә  генә хас  тагын  бер  гадәте  бар: сөйләшәкәндә әңгәмәсенең аза-гын  татар  халык  макәльләре белән  ныгытып  куя.  Бу  юлы  да аптырап калмады: «Кияү, улың үсеп, әтием, ник син миңа газиз ана  телемне  өйрәтмәдең  дисә, нишләрсең?  Күреп  торасың, соңгы  вакытта  тормышта нинди  генә  үзгәрешләр  булмады…  Динебез  кайтты,  Аллага  шөкер,  мәчетләребездә хәзер  гел  яшьләр,  телебез  дә кадерләнәчәк,  алла  бирса, күрерсең! Уйлан кияү, беррәттән үзең дә өйрәнерсең, дөнья – куласа, әйләнә дә бер баса, диләр бит».

Уллары тугач, фатирларын зурайтып, иренә яхшы эш урыны булган икенче шәһәргә күченде Ләйсәннәр.  Кергәндә  дә,  чыкканда да бер таныш җан иясен очратмассың, һәрвакыт подъезд төбендә  утырган  ике  әбидән башка берәү дә яшәмидер кебек монда. Ләйсән аларны русчалап сәламли,  алар  да  аңа  сынаулы карап,  баш  кагып,  пышылдап кына җавап бирә.

Һәр  көндәгечә,  бүген  дә  улы белән  саф  һавада  йөреп  кайтып  килешләре.  Сабые  изрәп йоклый,  өшемәгәнме  дип,  иелеп,  кулларын  тотып  карый Ләйсән.  Беренче  бала  булгач, бик тәҗрибәсе дә юк, күп вакыт, әнием  янымда  булса,  өйрәтер иде, дип, уфтанып та куя.

Оныгына  ана  телендә  бишек җырларын җырлап, әкиятләрен сөйләп  куаныр  иде  әнкәсе. Серләшерләр  иде  икесе  туйганчы. Ире көн буе эштә, кайта да,  тизрәк  ял  итү  ягын  карый, сөйләшергә  дә  онытырсың  болай.  Фатирында  көн  буена «Юлдаш»  сөйли  сөйләвен,  ул бит сиңа кирәкне генә сөйләми, үзенекен сөйли.

Ерак  түгел  генә  ишетелгән таныш авазлар Ләйсәнне уйларыннан арындырды. Күтәрелеп караса,  һәрвакыт  подъезд төбендә  утыра  торган  теге  ике карчык  рәхәтләнеп  татарча сөйләшеп утыралар. Ләйсәннең тиз  генә  йөгереп  барып,  арт-ларыннан  кочып  аласы  килде аларны,  кыенсынып,  туктап калды, шулай да нәрсә сөйлиләр икән  дип,  әңгәмәләренә  колак салды.

–  «Гайбәт  түгел,  гыйбрәт  булсын  инде»,  –  дип  дәвам  итте сүзен, мөселман хатын-кызлары кебек бар җирен каплап ак яулык бәйләгән калкуырак гәүдәлесе.

–  Шулай,  шулай,  үзебездә  дә балалар  бар,  Ходай  сакласын инде.  Теге  алтынчы  каттагы Соня «у татар всегда детей бросают»  дип  әйтә  ди.  Үзләрен белсеннәр,  теге  подъездагы Зөлфиянең  кызы  барган  ирнең хатыны  марҗа  түгелмени,  ул да  баласын,  дөньясын  ташлап, эчеп йөрде бит. Хәзер бөтенләй юкка чыкты. Ярый Зөлфия кызын вакытында эләктереп калды  марҗаның  ире.  Теге  сабый, «мама,  ты  хорошая,  не  бросай меня», дип кычкырып елый икән, урамга да ансыз чыга алмый кызым, дип сөйләде Зөлфия.

–  Һе,  ярый  инде,  алай мәхәббәтле  күренгәч,  күпләр уртак тел таба алмыйлар бит балалары белән. Зөлфия кызын да әйтәм, аңа да бик әйбәт булган, мескен бала үсмер көе генә теге юньсез,  өч  хәрефле  чир  белән чирләде бит, исән калды калуын,  бала  таба  алмас  дигәннәр иде аны, шулай булды да, кияүгә дә чыкмады балакаем.

– Ходай ташламаса бар да була. Теге сабыйның әтисе дә алкашка әйләнеп бара иде, аны да кулга алды бугай Зөлфия кызы. Хәзер, әнә, эчеп йөргәне дә күренми.

–  Шула-а-а-ай,  –  дип  сузды ак  яулыклы  әби.  –  Гөлнисаның нәрсә,  үз  йортында,  кечкенәдән үзе карашып үстергән балалары, үз  каны,  хәзер  «опекун  оформит иткәч», өч балага ишеп акчасын ала,  карый  инде  ул  аларны, үстерә.  Тазалыгы  гына  булсын, шунысы  «җәлкә»  –  үз  кызы  гына юлдан язган, анысы менә «җәлкә»!

–  Бала-чага  үсә  ул,  –  дип эләктереп  алды  күршесе.  Аптырыйм,  кайда  үскән  ул  юньсез  кыз,  балаларның  әнисен әйтүем.  Әтисе  дә  менә  дигән, әнисе  оҗмах  кошы  инде  менә, аптырарсың,  сугышып-талашып  та  яшәмәделәр,  шаклар катам  инде  менә,  шаклар  катам,  язмыштыр  инде,  күрәсең, язмыштыр…

Кеше  сөйләшкәнне  тыңлап тору  килешмәсә  дә,  кереп китәргә  ашыкмады  Ләйсән. Кешеләрен  белмәгәч,  ишеткән язмышлар аяныч булса да, кемне сөйләүләре мөһим түгел иде аңа. Карчыкларның  яңалыклары бетәсе  түгел,  берсеннән  берсе уздырып сөйлиләр дә сөйлиләр. Нәкъ әнисе сөйләгәндәге кебек, гайбәт  түгел,  гыйбрәт  булсын  дип,  кат-кат  кушып  та җибәрәләр.  Әгәр  дә  мин  монда  күптәннән  яшәгән  булсам, минем  язмышымны  ничегрәк тасфирларлар  иде  микән  бу карчыклар,  дигән  уй  сызып узды Ләйсәнне.

”И-и-и, мескен бала! Күпмерәк йөрде  авырга  узалмый,  әле  дә бу ЭКО дигән нәрсәләре чыкты, балага зар булган күпме гаиләне бәхетле итә ул ЭКО! Аптырарсың инде  дөньясына  да,  юньсез  дә йөрмәде  инде  бу  бала,  артык тәртипле  булу  да  бик  килешеп бетми бугай инде ул, әллә ирендә булдымы   гыйләсе!»  –  диярләр иде. «Менә бит, Ходай тәгаләнең бирәсе килгәч, бирә, менә дигән ул  үстереп  яталар»,  –  дип  өстәп куяр иде ак яулыклысы. Үзенең  татлы  уйларыннан эче җылынып китте Ләйсәннең. Бәхетле елмаеп, улын сөеп алды, тезелеп  киткән  таш  йортлар-га  да  җан  кергәндәй  булды. Гапләшеп  утырган  ике  татар карчыгы,  таш  йортларга  гына түгел, аның тормышына да яңа сулыш өргәндәй булдылар.

Әлеге  зур  шәһәрдә  гомер итүче  иң  бәхетле  кешеләрнең берсе  икәнен  җаны  белән  тойды  бүген  Ләйсән.  Тирән  итеп сулыш алып, як-ягына каранды. Газиз әнкәсе авызыннан чыккан кебек  кадерләп,  дөньяга  күзен ачкан таныш мәкальне кат-кат кабатлап, фатирына таба атлады.  «Менә  шулай  улым,  гайбәт түгел,  гыйбрәт  булсын,  гайбәт түгел, гыйбрәт булсын…»

 

 Бәхет өчен күп кирәкме?                                                                                         

 

06.12.2019

                         Рәфисә Салихҗанова

     Бу хатын-кызны әйтер идем инде, әйтерсең лә берәр киңәшмәгә җыелганнар, берсеннән-берсе уз ­дырып, бакча утырту серләре белән урта­клашалар. Бүген көн буе кәрәзле телефон аша бабасы белән су­ган утыртып булыш­кан Сәмәния апа суган орлыгын тозлы суга салып торырга кирәк икәнлегенәйтергә онытканлыгын исенә төшереп, уфтанып ята.

      Рәзилә сүзсез генә күршеләрен күзәтеп, уй­лар диңгезендә йөзә. «Тап­кан нәрсә өчен кайгы­рырга… Мәңгегә килгән кебек кылана бу Сәмәния апа. Аңа үлсә дә үкенечле түгел инде, сиксәнен уз­ган, ашын ашаган, яшен яшәгән дигәндәй, кар­ты да, монысы кайтып китсә, озакламас, дөньям җиде ятларга кала дип кайгырасы юк, бүләргә, кызы белән малае исән. Минем генә, интегеп, иза чигеп төзегән дөньякаем юньсез иргә калыр инде, балаларым да җиде юл чатында. Чирләгәнемне белгәч, канатланды бит теге юньсез, канатланды. Кая басканын да бел­ми, йөгереп кенә йөри. Мәңге рәхәт, тату тор­мышта яшәткән диярсең мине. Теге кирәкмиме дә, бу кирәкмиме? Үлә калса, бәхилләп китсен дип тырышадыр инде. Чү, алай гына булмый әле ул. 35 еллык язмыш, сынау дәфтәренә канлы күз яшьләре белән язган елларны тиз генә бер­ничек тә җуярмын димә. Шул иргә үч итеп яшәргә тырышачакмын. Ходай­дан ялынып, көн дә ярдәм итүен сорыйм, ташламас мине тәңрем ярдәменнән. Йөрсен әйдә теге юньсез канатланып, мин дә әзрәк булса да бәхетлеләр тор­мышын татып карармын.”

     Кабыргасына төрткәнгә сискәнеп китте Рәзилә. Сәмәния әби: «Нәрсә уй­ланып ятасың, ирең суган чәчкәнме?» – дип сорый икән. Бер мәлгә ни дип җавап бирергә аптырап калдым. Картың белән сезгә хөкем чыгарып ятам дип әйтә алмыйм бит инде, ирем белән арада­гы мөнәсәбәтне дә кешегә бик сиздереп бетерәсе килми. Шулай да дөресен әйтүдән чара калмады. “Ирне уйлыйм, ирне, ка­натланды бит теге, канат­ланды”, – дидем дә, кар­га канаты үскән иремне күз алдына китереп, үз сүземнән үзем кычкырып көлеп тә җибәрдем. Миңа башкалар да кушылды. Рәхәтләнеп көләбез, тора бара минем караватым баш очында яткан та­тарча бер сүз аңламаган рус хатыны Рая, нәрсә дип көлә икән дип көлә башладык. Алты хатын, рәхәтләнеп, күзләребез яшьләнгәнче көлдек тә көлдек. Безнең көлгән тавышны ишетептер инде, табиб килеп керде. «Нәрсә куанасыз, әллә кызыл йомырка тапты­гызмы?», – дип сорый елмаеп. ”Канатланган ирләребездән көләбез әле, пар канатлы вакытта бәхетнең нәрсә икәнен аңламаган нәмәстәләр. Бездән калып, канатлары каерылса, шушы яшьтә рәхәт күрербез дип уй­лыйлар микән? Аңлап бетермим, канатлануын канатланганнар инде!” – диде телгә үткер башкорт хатыны Фәнүсә. Ханым­нар тагын күмәкләшеп көләргә кереште. Табиб кулын селтәде дә, көлә- көлә, чыгып китте.

       Җыелышып чәй эчеп алгач, сүз тагын шул тирәгәрәк әйләнеп кайтты . “ Хәзерге яшьләрнең үткерлегенә шаккатам,сокланып туя алмыйм, – дип башлады сүзен Фәнүсә. – Нигә дис­езме? Мин киленемне гел үзем белән чагышты­рып карыйм. Уңганлыгы, тырышлыгы, бала җанлылыгы белән ул миннән бернәрсәсе белән дә аерылмый, киресенчә, кай урында арттырып та җибәрәдер әле. Соң, ба­лаларымны ятим итмим дип, кырык ел исерек иргә түздем, исерек кенә мени әле ул, берәр нәрсә ошамаса – котыра да! Аталы булдылар инде ба­лаларым, шуннан нәрсә? Улым өйләнгән иде – ко­пия атасы! Килен чыда­сын гына! Бала тугач, бәлки, үзгәрер дигәндер инде, башта сабыр бул­ды, түзде, эндәшмәде. Балага бер яшь тулгач, бернинди үзгәреш тә бул­магач: “Әни, мин баланы алып үз әтиләремә кай­тып итәм”, – диде. “Кит балам, – дидем, – юнь­ле кеше тапсаң, кияүгә чыгарсың, тапмасаң, үзең өчен яшәрсең. Хәзер бер­ни гаеп түгел”, – дидем тегеңә. Кайтып китте. Ба­ланы кодагыйлар карый, үзе эшкә керде, җаны ты­ныч булгач, көннән-көн матурлана. Ә минем ма­лай “Якшәмбе әтисе“ бу­лып йөри хәзер канатла­нып. Баланы алган көнне эчү юк, кичтән кырынып, тәмле одеколоннарын сөртеп, матур киемнәрен әзерләп куя. Килен белән йөргәндә дә алай кылан­магандыр. Менә шулай, яныңдагы бәхетеңнең кадерен белмәсәң, аягың белән эзлисең инде, ба­лам. Бар да әниең түгел үз-үзен корбан итәргә, дип күзәтәм баламны. Улымны да бетереп гәепләп булмый инде: нәрсә күреп үсте инде ул, безнең көрәш-талаштан башка? Килен булдыр­ды. Малай вахта белән Себердә эшләгәч, ишеп алиментын ала. Акчаңны юк-барга тотма, җыеп бар , берәр шәһәрдән фатир алырсың, дидем тегеңә. Әгәр дә кайтып китмәгән булса, ни рәхәт күрер иде баласы, ни рәхәт күрер иде үзе. Кы­рык ел көрәштем, менә бу чир юкка килеп чыккан дип уйлыйсызмы сез? Канатланган бит әле үзе, имеш! Кемгә кирәк дип уйлый микән ул үзен?” Фәнүсә җөмләсен әйтеп бетергәнче, ду килеп ха­тыннар тагын көләргә керештеләр, күрәсең, һәркем үзенең, канатлан­ган иренең алдагы язмы­шын күз алдына китереп, кычкырып елауга кара­ганда, рәхәтләнеп көлүне яхшыракка саныйдыр. “Шулай да үз балаңны кызганмыйсыңмы ? ” – дип сорады Сәмәния апа, көлеп туктагач. “Юк кызганмыйм, Сәмәния апа, кызганмыйм! Нигә мин аны кызганырга тиеш? Гарип түгел бит ул, үземчә бик кадерләп үстердем мин аны. Юга­ры белем бирдек, кешечә зурлап туйлар ясап өйләндердек, бар яктан килгән хатыны бар, Хо­даем дүрт саны төгәл, ушлы, зиһенле бала биргән, нигә аңа, холык күрсәтеп, тормышының ямен җибәрергә? Аның әтисе берәр китап укып чыга алды микән үз гомерендә? Бик теләсә дә, аның вакыты булмады, көн-төн колхоз эшендә. Каян нинди мәгълүмат алып төзәлсен ул? Авыл тулы аның кебек эчеп ял итүче, эчеп күңел бу­шатучы.

       Бүген безнең заман түгел, хәзер кеше яшәү кадерен белеп яши. Ин­тернетны хурласалар да бар сорауга интернетта җавап бар. Уйнап утыра бит, нигә җавап эзләми үзенең ялгышына? Мин аңа әйтәм бит дөрес яшәмисең, балам, уй­лан, эзлә юлларын дим. Үзеңне бел, ди миңа! Сез безнең хатаны кабатлар­га тиеш түгел, ач күзеңне, балам, үзгәрт тормышка карашыңны, тамак тук булу гына бәхет түгел, ата кеше ныклы терәктә булырга тиеш, дим. Бел­мим нәрсә килеп чыгар, әлегә менә шулай яшәп ятабыз, Сәмәния апа”.

       Палатада тынлык ур­нашты. “Берәүнең дә бу­расы буш түгел” ди ха­лык мәкале, һәркемнеке үзенчә. Бүген монда яман чир белән көрәшеп, дәваланып яткан ханым­нар арасында бәхетле яз­мышлар да бардыр. Алар башына төшкән бүгенге сынаулар да, бәлкем, тәкъдир эшедер. Ә шулай да, гомер иткәндә терәк булырдай, авыр вакытта таяныр кешең булмагач, язмыш сынаулары белән җәберләнгән күңелләр авырлыкларга түзәрме? “Бура төбендә” саклан­ган бәхетле балачак, саф сөю, сабыйларының бе­ренче адымнары, берен­че сүзләре, күнегелгән көнкүреш бүгенгә хәтер сандыгында сакланса да, нигә соң аларны ак­тарырга теләк юк? Сы­наулы йөрәкләрдән кан тама, билгесезлек йокы­ларны качыра… Ник соң күңел көзгеләре канаты сынганнарга караган­да канатланганнарның юлдаш булуы хәерлерәк икәнен күрергә теләми? …Әле дә Ходай каршында барыбыз да бертигез.

     “Әнә бер канатланганы чәчкә бәйләме күтәреп бу таба чаба, кайсыгыз­ныкы, карагыз әле?” – диде тәрәзәгә карап, уй­ланып торган Фәнүсә. Бәхет өчен күп кирәкме хатын-кызга? Шуны гына көтеп торгандай, уйлар диңгезендә йөзгән ха­тыннар барысы берью­лы, көлә-көлә, тәрәзәгә капланды.

 

 

ПРИВЕТ, БАБА ФАЯ!                                                                                                  

 

21.02.2020

Бүген – Халыкара туган телләр көне. Тел – халыкның матди һәм рухи байлыгына ачкыч, тарихи үткән белән киләчәкне бәйләүче күпер. “Теле барның – иле бар” ди халык бу турыда.

Туган телләрне саклап калырга, туган телләрдә аралашырга, китаплар бастырырга кирәк. Һәр кеше үз туган телен белергә һәм сөйләшергә бурычлы. Туган телебезне балаларыбызга, оныкларыбызга өйрәтеп, мирас итеп калдырыйк. 

Шул уңайдан үземнең “Привет, баба Фая” дип аталган хикәямне тәкъдим итәм.

 

                                  ***

Иртәнге намаздан соң эшләрен бетергәч, өйлә намазына кадәр дип капка төбендәге карт тирәк астындагы күләгәгә чыгып утырырга ярата Фәвәзәлия инәй. Ул чыккач карт тирәк: «Чыктыңмы?», – дигәндәй, әкрен генә яфракларын шыбырдатып алган кебек. Фәвәзәлия инәй аның ярылып беткән кабыкларын кулы белән сыйпап:

– Саугынамы, яшьтәш, чыдыйсыңмы, мин дә чыдыйм әле, – дип, сөеп ала. Карты кушкан иде бу исемне тирәккә. Өч кыздан соң көтеп алган улы тугач, икесе бергә парлап үссеннәр әле дип утырткан бу агачны кайнатасы. Карты мәңгелеккә калдырып киткәч, Фәвәзәлия инәй белән тирәк икесе генә калдылар бу нигездә. Картының бала чагын, сугыш, сугыштан соңгы ачлык-михнәтләрне, Фәвәзәлиянең килен булып төшүен, балаларының беренче тәпи басуларын, карты белән узган бәхетле гомерен, карт тирәк кабыгының һәрбер сырына язып барган кебек тоела Фәвәзәлия инәйгә.

– Ни хәл, күрше, эш-көшләреңне бетердеңдәмени әле? – дигән күршесе Нәгыймә тавышына сискәнеп китте Фәвәзәлия инәй.

– Яхшы, яхшы, үзең ни хәл? Әйе, бүген иртәрәк кыймылдадым шул, улым кайтырга тиеш бит оныкачым белән. Кайтканнарын күрми калмыйм дип, иртәрәк чыктым әле. Әйдә, утырып дога кылыйк алайса, – дип тирәк астындагы күләгәдән урын алдылар карчыклар.

– Бәй, отпускылары көзгә дигән идең түгелме соң? Нәрсә иртәләгәннәр? – дип кызыксынды Нәгыймә, күршесе дога кылып беткәч.

– Әйе, көзгә иде дә, улым быел пенсиягә чыга бит, ниндидер справка кирәк ди, шуңа иртәрәк кайта, оныкачым белән. Исеңдәме, картым вафат булган елда кайтып, җәй буе торып киткәннәр иде бит, шул балага биш яшь тулган инде.

Сүзгә мавыгып юл читенә зур кара машина килеп туктаганын сизми дә калганнар.

– Сөбханалла, болар кемнәр икән, машиналары бик зур, тәрәзәләре дә кап-кара, – диде Нәгыймә аптырап. Ул арада машинаның арткы ишеге ачылып та китте. Биш яшьләр чамасындагы бер бала: «Привет, баба Фая!” – дип кычкырып, боларга табан колачын җәеп йөгереп килә башлады. Әллә яннарында тагын берәрсе бармы дигәндәй, карчыклар икесе дә як-якларына карашып алды. Ул арада теге бөтерчек кебек кап-кара малай Фәвәзәлия инәйнең итәгенә килеп капланды. «Привет, баба Фая. Я Вас по фотке узнал!» – дип, сикерә-сикерә карчыкның кулларыннан тотып алды. Көтелмәгән бу хәлдән Фәвәзәлия инәйнең хәле бетеп, күз аллары караңгыланып китте. Башын күтәреп караса, алдында чал чәчле улы, бер бөртеге, елмаеп басып тора.

– Чү, чү, әни, кыймылдама, әллә ни агарынып киттең, кинәт булды бугай, – дип улы әнисен кочып, янына утырды. – Кинәт шул улым, бик кинәт, әйдә йортка керик. Нәгыймә, әйдә син дә кер, пәрәмәч пешердем, чәй эчеп чыгарсың, – дип әкрен генә кыймылдады Фәвәзәлия инәй.

– Плитәдә ашым да бар иде, – дип,  Нәгыймә күршесе аларга иярмәде. Йортка кергәч, әзер өстәл артында әкрен генә сөйләшә-сөйләшә, күчтәнәчләр белән чәй эчеп алдылар. Улы Габит әтисе ял итәргә яраткан тимер караватка сузылып ятты да: «Их, әникәем, үз өеңдә шундый рәхәт», – дип уфтанып куйды. Оныгы Рабит, русча әллә ниләр сөйли-сөйли, дәү әтисенең күкрәгендә сикерде-сикерде дә, шунда ук йоклап китте. Габит оныгын урынга салып, әнисе янына юнәлде. Өч кыздан соң туган беренче уллары булгангамы, әллә гомере буе читтә яшәп сирәк күрешкәнгәме, икенче төрле, аерып ярата Фәвәзәлия инәй Габитен. Килене дә үз авыллары кызы, бик сабыр, эшчән бала булды. Ике кыз, бер ул үстерделәр. Гомерләре буе хөкүмәт эшендә эшләделәр, Габите озак еллар чит илдә эшләп кайтты. Бәләкәй чакларында каникул вакытында кайтарып куярлар иде балаларын. Оныгы Фәвитне бигерәкләр ярата иде карты. Фәвитнең улы Рабит тугач, нәселебез өзелмәде дип, нык сөенгән иде мәрхүм. Кара әле, баба Фая диме Рабит оныкачы, күрче!

– Әни, әллә нигә күңелең юк, әллә чирләп торасыңмы? – дип улы Фәвәзәлия инәйнең уйларын бүлде.

– Юк, улым, Аллага шөкер, сәламәтмен. Менә оныкачым Рабит “баба Фая” дип эндәшкәч, җаныма бик кыен булып китте дә, шуннан һушыма килә алмый утырам әле.

– Килен шулай өйрәткән аны, – дип көлеп җибәрде Габит. Фотолар карарга ярата ул, бу кем дә, бу кем дип сораша. Элекке татар исемнәре әйтергә авыр бит, менә шуңа җайлы булсын дип Фәвәзәлияне Фая дип өйрәткән инде.

– Соң, нигә карт яки дәү әни дип әйтергә өйрәтергә булмыймы, балам, бер сүз татарча белми оныкачым, бу нинди эш! Әтисе татар, әнисе татар, бала бит безнең татар нәселе дәвамы, – дип канәгатьсезлек белдерде Фәвәзәлия инәй улына.

– Шулаен шулай да, әни, балалар татар телен белү кирәкми диләр бит хәзер, баланың башын ватмыйк диләр, атнага ике тапкыр инглиз телен өйрәтергә йөртәләр.

– Әстәгафирулла, әстәгафирулла, тәүбә, балам. Кемнең ана теленнән башы ватылган, бу кыланышыгыз бер дә ошамый миңа, атагыз белсә!..

– Аннан соң, әни, үзем дә шул татар мәктәбен бетерү аркасында югары уку йортына керә алмадым, теләгем бик зур иде бит, үзең беләсең. Гомерем буе кара эштә эшләдем, кайларда гына йөрмәдем, ниләр генә күрмәдем. Рабит минем балам түгел бит, әти-әнисе үзләре беләдер әле, – дип өстәп куйды Габит, язмышына үпкә белдергәндәй.

– Юк, балам, бала синеке дә, минеке дә, без бакый дөньяга киткәнче балалар өчен җаваплы, без балалардан кеше ясап китәргә тиеш. Улым, рәнҗемә язмышыңа, ач-ялангач булмадың, тәнең таза булды, рәхәтләнеп эшләдең, рәхәтләнеп яшәдең. Кара, нинди яхшы машинада кайткансың. Кара костюм, ак күлмәк киеп, галстук бәйләп йөрү генә бәхет түгел ул. Ана теленә син рәхмәтле булырга тиешсең. Аннан соң, синең чордагылар укып та әллә нәрсәләр кыйрата алмадылар барыбер. Үзгәртеп кору чорына туры килдең бит. Теләсә-теләмәсәләр дә илне тараттылар, кеше өлешенә кереп күпме гөнаһ җыйдылар, балам. Фани дөнья белән генә түгел бит, балам, бакый дөньяга баргач та җавап бирәсе бар. И-и, улым, синең белән гапьләшеп, өйлә намазыма соңга кала язганмын бит, – дип, ашыга-ашыга тәһарәт алырга чыгып китте.

Әнисенең сүзләре Габитнең күңелендә озак еллар сакланган ниндидер үкенечне майлы канат белән сыпырып алган кебек булды. Җаны җиңеллек тойды. Әйе, бала чактан эш яратырга өйрәтте аларны әти-әнисе. Кайда гына йөрсә дә, кайда гына эшләсә дә, иптәшләре белән дус яшәде. Хәтта чит илдә, чит милләт кешеләре белән эшләгәндә, тел белән бер-берсен аңламасалар да, алар елмаеп Габит-Габит дип, аркасыннан сөярләр иде, бер дә “татарин” дип көлмәделәр бит. Улы Фәвитне җәй авылда яшәгәндә дәү әнисе догаларга өйрәткән иде. Хәзер эшләгән җире мөселманнар белән, алар белән намазга басам, ди.

– Бүгеннән башлап оныгымны татарча өйрәтергә кирәк. Әни әйткәндәй, башына икеле-микеле уйлар керә башлаганчы, догаларны ятлатыйм. Ана сөте белән кермәсә, тана сөте белән кермәс диләрме әле? Балалар яшьләр, бик аңлап та бетермиләрдер, ә мин бит дәү әтисе, оныгым – минем нәселем дәвамы, – дип куанып урыныннан кузгалды Габит. Йокысы туйган Рабит: «Дед, дед», – дип чакырды. Габит биш яшьлек оныгын кулына күтәреп алды да, сикертә-сикертә: «Тордыңмы улым, мин бүгеннән башлап сиңа дед түгел, картәтәй булам», – дип, оныгын кочагыннан төшереп, шап-шоп сөеп, идәнгә бастырды. Аннан соң русча:

– Рабит, мы с тобой начнем изучать родной язык. Как, ты согласен? – дип өстәде.

– Да, конечно, дед, ой, кар-та-тай. Я же татарин. У меня течет кровь татарина, – димәсенме оныгы!

Бу көтелмәгән җаваптан Габит аптырап китеп тимер караватка утырганын сизми дә калды, артка китеп, хәтта башын стенага бәреп алды. Һәм башын ышкый-ышкый: «Молодец, улым!» – дип кычкырып көлеп җибәрде.

 

Рәфисә САЛИХҖАНОВА.

 

Олы юлның сукмагы                                                                                                        

 

03.04.2020

Кыш… Салкыны көз айларына тиң булса да, җир-ана өстендә кыш хакимлек итә. Кар катыш сибәләгән яңгырларны алмаштырып, күбәләк карлар төшеп ала, мине бөтенләй үк онытмагыз дигәндәй, атнага бер булса да, төннәрен салкынайтып та куя. Айлар буена тәрәзә аша табигатьне күзәтеп юанган Вадип агайның гына күңелендә куе томан, җанына берни эретә алмаслык боз каткан.

Җан җылысына төренгән тормыш мәгънәсен гомер иткән карчыгы Валентинасы мәңгелеккә үзе белән алып китте булса кирәк. Затлы җиһазлар белән җиһазландырылган, бер-берсенә терәлеп дигәндәй төзелгән өч йортны саклап, ул берүзе калды. Япа-ялгыз… Вадип агай һәм “диварлар”, байлык һәм Вадип агай.
Әгәр дә мөмкин булса, язмышын үзгәртергә теләр иде микән ир үзаманы? Юк, әлегә җавабы әзер түгел аның. Ничек ул бәйрәмгә тиң булып узган язмышын кинәт кенә үзгәртә алсын? Ул яшәгән язмыш аның чордашларына, гомумән, ул төзегән шәһәр халкының күбесенең төшенә дә кермәгәндер, бәлкем, тик менә соңгы юлга барып җитәсе сукмак кына никтер буталды, ул теләгәнчә үк уңай бармаска охшаган.
Моңсу… Һай моңсу! Картлыкка, бигрәк тә ялгыз картлыкка да алдан әзерләнергә кирәк икән. Аларның Валентинасы белән бу хакта бер вакытта да әңгәмә корганнары булмады. Мәңгелек түгелләрен уйлап, матди байлыкларын, саклык кассалаларындагы акчалаларын кайсы балага кайсын язып, тәртипкә китереп куйганнар иде куюын. Байлыкны уйлаганнар, менә ялгыз каласы кешегә олыгайгач бик тә авыр буласын уйламаганнар шул. Бер-берсеннән бәхиллекләрен алып, әзме-күпме киңәш-белеш бирешеп куясы калган, күрәсең.
Балачагы сугыштан соңгы авыр елларга туры килсә дә, Вадип әтиле иде. Сугыш беткәч корылган бу гаиләдә беренче булып туган улына әтиләре сугыш кырларында ятып калган дусты хөрмәтенә Вадип дип исем куштыра. Бик күп яралар белән исән кайткан әтисен колхозга хисапчы итеп куялар. Олы улының укуга тырышлыгы барлыгын күреп, авылда калмаска өнди әтисе һәм ялгышмый да. Югары уку йортын кызыл дипломга тәмамлаган Вадип, төзүче-инженер булып, илнең зур төзелешләренең берсендә хезмәт юлын башлап җибәрә. Шунда якташы Валентина белән очрашып, озак та тормый, гаилә корып җибәрәләр. Ул вакытта әти-әнисенең гөрләтеп дөнья көтеп яткан чаклары, әтисе, улының чит милләт кешесенә өйләнүен бер дә өнәп бетермәде. ”Нигә киңәшмичә, ашыгып гаилә корырга, үзебезнең татар кызлары беткәнме? Ярар, үзең яраткач, гомер итәрсең, балаларың соң, ни рус, ни татар булырлар, бүгенге белән генә түгел, картлыгыңны да уйларга кирәк иде”, – дигән иде әтисе, килен күрсәтергә кайткач. Кара әле, ничек алдан күреп, акыллы сүзләр әйтеп калдырган булган икән әтисе? Бу хакта бер дә уйланганы юк иде әле аның. Үзенә калса, яратып гомер итте Валясын. Яратмаслык түгел иде аның Валясы. Бар яктан килгән, уңган, тырыш. Татар хатыннары кебек бик зәвыклы булды, йортта чисталык яратты. Балалары чынлап та әниләре телендә генә аралашты, һәр дингә тыныч карадылар дисәң, дөрес булыр микән? Алар гаиләсе партия кануннары салган чынбарлык белән гомер иттеләр дип әйтсәң, дөресрәк булыр, мөгаен. Син шулай, син тегеләй димәделәр, гомерләре буе барлыкта, муллыкта, тавыш тынсыз гына яшәделәр дә яшәделәр. Дингә булган битарафлык, балалары гаилә корып, оныклары тугач, аз гына үзгәреп алды алуын. Анда да Валясы бик сизгер булып чыкты. Балаларына да, кода–кодагыйларына да кысылмады, кадерлеләре кайсы динне телиләр, шул юлны сайладылар,кайсы – мәчеткә, кайсы чиркәүгә юл алды.
Кайгы-хәсрәт көтмәгән җирдән килә диләр. Дөрес икән. Валясының кинәт үлеме Вадипның җайга гына барган язмышын астын өскә китерде. Тормыш дилбегәсен үз кулында гына тотарга күнеккән ир югалып калды. Балалары әниләрен үзләре яшәгән шәһәргә алып китеп җирләргә теләкләре барлыкларын әйткәч, никтер азагын уйламый гына ризалашып та куйды. Ике шәһәр арасындагы озын юлларны үткәндә дә, сөеклесен җир куенына салганда да, мине дә анагыз янына җирләрсез дип, үзенә карчыгы белән рәттән урын сатып алып, тимер рәшәткә белән әйләндереп куйганда да, Валясы кабере өстенә тәре уелган һәйкәл куйганда үз ялгышын аңламады әле ул. Балалары янында яшәп, бераз юангач, ятимләнеп калган үз йортына әйләнеп кайтты. Нәрсәгә тотынса, шул карчыгын хәтерләтте, ялгызлык эчен пошырды. Җанына урын тапмаганда, карчыгы каберенә барып күңелен юатасы килде, ләкин ул бик ерак иде. Шушында гомер итеп, күп еллар инде барып күрмәгән шәһәр зиратына тартты аяклары. Дөрестән дә, зират ул шундый урын, анда теләсә кайчан барып йөрмиләр. Туган ягы булмагач, кадерлеләре монда җирләнмәде, кул астында эшләгән эшчеләрен, хуҗалар ишек төпләреннән генә озата бара иделәр.
Авыр уйларыннан арына алмый, зиратка барып җитте. Олы кешегә бер сәбәпсез зиратта йөрү килешмәсә дә, зират капкасына сөялеп бик озак карап торгач, якын-тирәдәге каберләрне карап чыкмакчы булды Вадип агай. Төзелештә бергә эшләгән эшчеләре, таныш-белешләре, төрле оешма хуҗалары, кем булып эшләүләренә, ничек гомер итүләренә карамастан, бер-бер артлы урын алганнар. Ходай Тәгалә тигезләгән бәндәләрне. Бар халык зиратка күчкән диярсең. Валясының да бергә эшләгән хатын-кыз иптәшләре, мөселманнары да бар, христиан динендәгеләре дә җирләнгән икән монда. Яшь бара шул, теләсәң дә, теләмәсәң дә, берәү дә мәңгелек түгел.
“Ялгыштык бугай, Валямның берүзен беркем белмәгән урынга илтеп җирләдек”. Йөрәген сызып үткән беренче уе шул булды Вадипнең зираттан чыгып килгәндә. Күңеленә нидер җитмәгәндәй тагын бер кат күз ташлады тезелеп киткән рәшәткәләргә. Уң яктагылар өстендә ярымай балкый, сул яктагыларда – тәреләр. Вакыты җиткәч, ул сатып алып рәшәткәләп куйган урында да бер кабер өстендә -ярымай, икенчесендә тәре балкырмы? Менә кайда яшеренгән булган икән ярты гасыр элек әтисенең улы язмышы өчен пошынып әйткән сүзләренең төп мәгънәсе?
Сугыш ачыларын татыгангамы, әтисе бик аз сүзле, сабыр кеше булды. Әйтсә үтемле итеп әйтер, юк-бар сөйләп вакыт уздырмас иде.
“Улым, астан өскә күтәрелү яхшы. Иң мөһиме, күтәрелгәчтән кеше булып калу”, – дигән иде әтисе, Вадип инженердан оешма җитәкчесе итеп күтәрелгәч. Аклый алмады булса кирәк улы әтисе киңәшен. Совет чорында җайлы иде. Партия нәрсә куша, шулай эшләнде. Урындагыларга җитәкче дигән исем дәрәҗә белән бергә, ябык ишекләрне ачты, юкны бар итеп, табып бирде. Үзгәртеп кору чорында исә кулындагыларга киң мөмкинлекләр ачылды. Шул елларда, соңрак шәһәр халкы “Поле чудес” дип атаган коры яланда, башка булдыклыларныкы белән беррәттән Вадипның “дивар”лары, әлеге өч йорты үсеп чыкты да инде – улына, кызына, үзләренә. Октябрят, пионер, комсомол оешмалары, хаттә бөек партия тәрбияләгән “намус-гаделлек-тугрылык“ны да җиңде нәфсе дигән нәрсә.
Иркенлеккә күнеккән, матурлыкны тоеп үскән, белемле балаларына кирәге чыкмады ул салган йортларның. Гомер итәр өчен кырыс кышлы туган якларын яратмый, җылы якларны сайладылар балалары. Сатуга куелган ул йортларны, ничә еллар инде, үч иткәндәй сатып алырга теләүчеләр дә табылмый. Бүгенге көндә очсызга гына булса да сатып, мәрхүмә карчыгы алып киткән тынычлыгын юллап, балалары янына күченеп китәргә иде исәбе. Балаларына акча күп кирәк, очсызга сатарга ризалык бирмиләр. Балаларының төп терәге булса да, ни өчендер балалары алдында югалып кала әтиләре, ялгыз калгач, бөтенләй үк, алар өчен үзен акча капчыгы итеп тоя башлады. Мин-минлек хәтәр хуҗа кешедә. Соңгы арада берәр хатын-кыз белән якыннан танышу теләге дә туып куя кайвакыт. Күпме гомере калгандыр, иң күбесе ун-унбиштер. Ашханәдә ашап, эче пошкан саен, уйларга бирелеп, тәрәзә аша тормыш чынбарлыгын күзәтә-күзәтә, хатирәләрдә йөзеп үтәрме аның гомере?
Нинди генә авырлыклар, билгесезлекләр алдында калып, аларны чишәргә туры килмәде аңа хезмәт юлын үткәндә? Эшендә булдыксыз хуҗа булды дип берәү дә әйтмәс аның турында. Булган җегәрлеген, еллар буена тупланган тәҗрибәсен, гаиләсе өчен дә бик кадерле булган вакытын биреп эшләде ул эшендә. Туган авылына да елга бер кабат, җәй көне бер атнага гына кайтып килер иде ул гаиләсе белән. ”Җир астыннан юллар юк бит, ник без исән чакта ешрак кайтырга тырышмыйсың, улым” , – дигән иде әтисе бер кайтуында. Менә хәзер аңлады ул җир астыннан юллар юклыгын. Ерак юлларны җәяү үтәргә риза булыр иде ул бүген Валясын бер генә күрер өчен, ниләр бирер иде икән, әти-әнисе белән күрешеп, бер сөйләшер өчен. “Байларда елый диләр, елый икән шул, сыкрана да, сызлана да – алар да җанлы кеше. Байлыкка алыштыра алмаслык югалтулар була икән!” Вадип тирән итеп уфтанып, тәрәзә яныннан китте.
Вадип Салих улы – олы юлның сукмакларын күрми үтәргә күнеккән хуҗа, шуңа да нечкә күңеллелек аңа хас түгел, үз фикеренә гадел калып, язмыш фәлсәфәсенә бирелми генә киләчәген күзалларга аның исәбе.

Рәфисә САЛИХҖАНОВА

 

Ата-анам мирасы                                                                                                       

 

13.12.2019

(Рәфисә Салихҗанова)

 «Кара әле нинди күңелле! Юкка гына Яңа елны гаилә бәйрәме димиләр икән» – дип, түгәрәк өстәлне әйләнеп утырган кунакла­рына күз ташлады Зарима. Аллага шөкер, өстәл тулы ризык, җаның ниндиен тели, эчемлекнең шунысын сатып алырга була, кунак җыярга күңелең генә киң булсын. Менә анысы төп мәсьәлә, та­райды хәзер кешенең күңеле, тарайды.

Зариманың бала чагында чакы­рылган кунак өчәр көн кунып ятыр иде. Күрше авылдан булса бер хәл, авылның аръягыннан ки­леп тә, өчәр көн кунып ятсыннар инде! Хәзерге яшьләргә сөйләсәң, һич ышанмаячаклар, алар түгел, үзең үз күзләрең белән күреп тә, күз алдына китерүе авыр. Иркенлеккә күнектек бит хәзер. Мең төрле сәбәп тапсак табабыз, өйдән чыкмаска ант иткәнбез.

Гаиләсендә иң өлкән кеше буларак, изге күңеле белән ата-ана йоласын тергезү нияте белән җыйды да инде бүгенге дүрт буын кунакларын Зарима. Тәбикмәген, бәлешен пешерде, токмач басып, итле ашын кай­натып куйды. Заманчарак кый­ланып, пилмәне белән “Оливье” салатын да эшләргә иренмәде.

Гөрли бәйрәм өстәле. Шунысы кызганыч, газиз анасы карынында канына сеңгән, алардан мәңгелек мирас булып калган туган телендә бармый шул табын­да аралашу. Юк, юк, табындагы бердәнбер оныгының бианасы икен­че милләт кешесе бул­ганга түгел. Күптән инде аның үз балалары да ана телендә аралашмый.

Белмим, сәбәбе нидәдер, бала­лары белән сөйләшкәндә ул үзе дә, рус телен вата-җимерә булса да, алар артыннан калышмаска тырыша. Ә бит авылдан шәһәргә күчеп килгәндә, ике баласы түгел, үзе дә ипи-тозлык кына аңлый иде русчаны. Хәтерендә, балалар бакчасында бер сүз белмәгән балаларын көчләп рус теленә өйрәтергә куштылар. Бәлки, ана теленең кыйммәте шул вакытта югалгандыр да?

Ничек булса да, күнегелгән көнкүреш дәвам итә. Хуҗабикә буларак, беренче сүз аңа би­релде. Яңа ел котлауларына кушып, бүгенге табында бе­ренче буын кешеләре булып саналган олы кодагыйларына рәхмәт сүзләрен дә җиткерергә онытмады Зарима. Балалары язмышында бик күп киртәләр узарга туры килсә дә, серләре уртак булды аларның.

Табынның икенче буын ку­наклары – үз кызы белән кияүе, оныгының бианасы – марҗа кодагый. Өченче буын кунакла­ры булып оныгы белән кияүе һәм кияүнең үз улы белән ки­лене килгән. Дүртенче буын бүгенге табындагы иң бәхетле җан ияләре, үзенең дә, олы кодагыеның да оныкачлары. Зарима, җылы сүзләренә ку­шып, әзерләнгән бүләкләрен дә өләшеп чыкты.

Бер-бер артлы котлаулар, бүләк бирешүләр китте. Сүз марҗа кодагыйга җитте. Кот­лау сүзләрен кодагый улын­нан башлады. Улы гаиләсенә изге теләкләрен теләгәч: «Улым, өйләнгәч, син мине бөтенләй ташладың. Улың тугач, минем өчен синең һәрвакыт вакытың юк. Онытма, мин сине берүзем тәрбияләп үстердем бит», – дип, яшьләнгән күзләрен сөртә-сөртә, өстәп куймасынмы. Улы әнисенә күтәрелеп кенә карады да: «Мам, не начинай!» – дип, алдында утыр­ган улын ашатуын дәвам итте.

Мондый борылышны көтмәгән кунаклар гына бер-берсенә кара­шып алды. Тормышта, бигрәк тә балалары язмышында ачы тәҗрибәләре зур булган ике олы кодагыйның күзләре очрашты. «Бәхеткә чыдый алмый», – ди иде алар.

Эшне тирәнгә җибәрмәс өчен нидер эшләргә кирәк иде. Шул­вакыт каршыда утырган олы кодагый: «Ой, мороз, мороз, не морозь меня!» – дип сузып җырлап җибәрмәсенме. Кеше арасында түгел, үз йортында хәтта мыгырданып та йөрмәгән хатынына күтәрелеп кенә кара­ды да, олы кода да хатынына кушылды. Шулай кирәк бугай дигән кебек кенә яшьләр дә җырны күтәреп алды.

Җырдан соң биюгә күчтеләр, тагын котлаулар дәвам итте. Марҗа кодагый да тынычланып, башка кунаклар белән шаярып, көлеп утыра башлады. Кем белә, бәлки, шулай кирәктер. Икенче милләт кешесе бит, ә без татар­лар эчтәгесен йотарга, кешегә күрсәтмәскә күнеккәнбез, шулай гомер иткәнбез.

Зариманың балаларының үсмер чаклары үзгәртеп кору чорына туры килде. Урта бе­лем алып, кызы да, улы да укуларын техникумда дәвам иттеләр. Зариманың да, иренең дә эш урыннарына үзгәртеп кору җилләре кагылмады. Эш белән, талонның озын чиратларында торып гомер узганын сизми дә, күңелле генә яшәп яттылар.

Яшьлекләре авылда узган, саф хисләр белән яралган беренче мәхәббәт тойган әти-әниләре, баларының шәхси тормышы белән кызыксынып караган­нары да булмады. Тамаклары тук, өсләре бөтен, укулары әйбәт бара, бик канәгать иде алар балаларыннан. Балалары язмы­шына каты үзгәрешләр керткән булган икән ул «перестройка» дигән каһәр суккыры.

Өченче курсны бетергәндә олы кызының биш айлык авы­ры барлыгы беленде. Туачак баланың әтисе дә билгеле түгел иде, әллә чын, әллә алдады, көчләделәр, диде кызы. Аяз көнне яшен сукса да, бу кадәр авыр булмас иде, шулкадәр авыр кичерде Зарима кызының алдануын. Таныш-белеш ал­дында аның ояты ни тора! Хәзер генә ул телевизордан да минем никахсыз туган берничә балам бар дип, мактанып утыралар. Әхлак юк, оят юк. Мондый хәлне кичергән гаилә анасы буларак, алар өчен гарьләнеп: «Сез бит күпме балаларны ятимлеккә дучар итүчеләр», – дип аларны тиргәп утыра Зарима.

Чи иткә ут капмый диләр бит, кызының кыз баласы туып, инде монысына гына күнегеп киләләр иде, улы алты айлык корсаклы рус кызын ияртеп кайтты. Бала газиз бит инде, монысының да тәрбиясезлегенә күз йомып, тиз генә марҗа кодагыйларны чакы­рып алып, никах укытып алды­лар. Аларның да кызлары туды.

Оныклар җылысы Заримага яшәргә көч бирде. Күз алдында йөргән сабыйларның һәркөн алга баруын күреп, җайлы гына язмышына күнекте, ә ире би­реште, кайгысын басарга уйлап­мы, эчәргә сабышты. Тиргәп тә карады Зарима ирен, аңлатып та, эчүдән туктатырга җаен таба алмады. Улы да авырлы­кларга сабыр кеше булып чык­мады, күрәсең, ул да эчештереп кайта башлады. Хатыны белән дә тиргәшүдән башы чыкмады. Башка чыгарып та карадылар, аерым яшәүнең дә файдасы булмады. Бер ел да аерым яши алмадылар – килене бөтенләй аерылып кайтып китте.

Ире, эчкән көе эш урынында фаҗигагә юлыгып, вафат булды. Бер бөртек агармаган чәче кал­мады Зариманың бу кадәр кайгы­лардан. Төнлә торып та, иртәнге кояш нурларын өләшкәндә дә картинәсе өйрәтеп калдырган догаларын укып, Ходайдан са­бырлыклар, булган гөнаһларына ярлыкаулар сорап елады.

Ишетте аны бер Ходае, кызы тормышка чыгып, яхшы гына яшәп китте. Кияү дигән кеше, бер өйләнеп аерылган булса да, бик төпле, акыллы иде, тиз йөгәнләде иркенлектә йөреп күнеккән яшь хатынны. Баланы да үз исеменә яздырды. Бала да тиз генә “әти” дип өйрәнеп китте.

Беренче хатыныннан туган улын да ул үзе тәрбияли иде. Кодагый булган кешеләр үз балалары кебек кабул иттеләр аларны. Иң нык куанычлысы шул иде Зарима өчен. Балалар болганышып алганда, сабыр гына уздырып җибәрә белделәр.

Дүрт ел башын кая куярга белми бәлтерәп йөргән улы да бер авыл кызы белән таны­шып, бергә яши башладылар. Килененең кешелектән чыгып барган улыннан кеше ясаганны күреп шаккатты Зарима. Яра­туы чын булдымы, шундый изге җанлы баламы ул, торыр урыны юк, фатир өчен килгән дисәң, бернигә мохтаҗ түгел. Әти-әнисе ныклы, бер бөртек кыз!

Улы үзе сайлаган һөнәре буен­ча эшкә урнашты, үз баласына ничә еллар түләмәгән алимен­тын түли башлады, баштарак кунакларда сыйланып кайтырга ярата иде, уллары тугач, анысы да кимеде. Бу мәҗлестә улы гаиләсе була алмады, киле­не оныгы белән улы эшләгән шәһәргә китте.

Иртән торып аякка басканчы Ходайга рәхмәт укый Зарима, кич ятканда балаларына изге теләкләрен юллый. Аларның тормышларына кысылып, бик барып та йөрми, чакырсалар бара, кирәк булса, булыша. Аның фикеренчә, балалар ата-анага матур яшәүләре белән бурычларын түләргә тиеш, кайгы-хәсрәт күрсәтмәсеннәр, – аның өчен шул җитә.

Марҗа кодагыйның улына үпкәләп утыруы бер дә дөрес түгел. Бала бит дөньяга үзе сорап тумый, аны ана тудыра, шуңа да ана бар нәрсәгә сабыр булырга тиеш. Нишләр иде икән марҗа кодагый, улы баласын, хатынын тәрбияләп утырыр урында, урамда эчеп йөрсә, аны­сы да бар бит аның. Җавапсыз сораулар болай да күп, бик эчең пошса, күрмәмешкә салыш. Ялгыз канатлыларның күңеле китек, Зариманың үз башыннан кичкән язмышы, үпкәләр кешең юк, түгәрәк бәхетеңне саклый белмәгәч.

Аралашудан канәгатьлек алып куанган Зариманың ку­наклары әкренләп таралышты. Яңа елның беренче сәгатьләре тукылдый… Олыгая барган саен елларның һәр көне кадерләнә икән. Менә тагын бер елга йомгак ясалды дип, никтер уфтанып алды Зарима, юылган табак-савытын сөртә-сөртә. Агалы-сеңелле кебек үскән оныклары, никахлашып, За­римага оныкачлар алып кай­тырга да җитештеләр. Кияү балакай рус, килен кеше мари милләтеннән булса да, «үзләренә ошагач» дигән фикер астында тагын телен тешләп сабыр итәргә туры килде күпне күргән нәнәй кешегә. Нишлисең, гаилә язмышлары ил язмышлары белән бергә атлаганлыгын ва­кытында аңлаган булса, аның балаларының язмышлары да, бәлки, икенче юллардан киткән булыр иде, үзе дә дүрт буын арасында онытылып барган ана телендә аралашыр кеше эзләп, юксынып утырмас иде бүген. Үзең бирәлмәгәч, әллә ниләр көтеп утырып булмый шул…

Алыштыргысыз туган теленә булган мәхәббәтен изге күңелле нәнәй күп милләтле гаиләсен токмачлы ашы, бәлеше белән сыйлап куана алуына да бик шат. Соңгы елларда кайдадыр күңеле түрендә, билгесез урында сер булып сакланган соравы­на, ата-анасы мирасын эзләп өзгәләнгән җанының җавап табып тынычланганын тоеп, елмаеп куйды нәнәй Зарима.

 

Язылган язмыш                                                                                                            

 

20.01.2020

Рәфисә Салихҗанова

Раушанияның биш яшьлек улы өзгәләнеп әти таптыра. “Бик еракта” эшләгән әтисенең, Нияз белән Наилнең  дә “бик еракта” эшләп ялга кайткан әтиләренә ияреп кайтмавына үпкәләп, көннәр буена сөйләшми йөри, каш астыннан  карап, әңгәмәгә кушылмый гына, әтиле Нияз белән Наилнең “әти эштән кайту” шатлыгының сөенечен бүлешә.

Сабыйның, үзе дә аңламыйча, ата җылысын эзләп өзгәләнүе, язмышында килеп туган күп сорауларына җавап эзләмәскә тырышып гомер иткән яшь ананың йөрәген өзгәли. Төннәрен йоклаган улын җылы кочагына кысып, елый-елый, чынбарлыкны сөйли, татлы төшләр күреп елмая-елмая йоклаган улыннан, әллә ялгыштыммы дип, үкси-үкси гафу сорый ана. Түгәрәк бәхет өмет итеп типкән сабый йөрәге үзенең әнисе тормышында ничек барлыкка килгәнен тоемлап өзгәләнәдер, бәлки?

Раушания – бөтен гаиләдә туып үскән, бер бөртек кадерле кыз бала. Туган туфрагының хозур табигате авыл кызында ата хәстәренә кушып, чыдамлык, ныкышмалылык, ана җылысына төреп, гадилек, сабырлык тәрбияләде. Үскәндә  иркәләнеп утырырга вакыты булмады. Кыз, фермада сыер савучы булып эшләгән әнисенә йорт эшләрендә ярдәмләшсә, кирәк чакта, ирләр эше дип тормый, әтисенә дә  булышты. Уку бик җиңел бирелде үзенә, һәр көнне әнкәсенең: “Бер сумка бишле төяп кайттыңмы кызым?” – дип елмаеп каршы алуы гадәти хәл иде алар гаиләсе өчен. Авыл зур булмагач, барысы бертөрле авыл балаларын зур шәһәрләрдә кичерә торган үсмерләр чире дә читләтеп үтте. Төс-биткә үтә дә матур, озон толымлы, сөйкемле авыл кызы Раушания тугызынчы сыйныфны тамамлагач, медицина көллиятенә укырга керде. Тулай торактагы яңа тормыш үз кануннары белән Раушанияны да кочагына алды. Ләззәт диңгезендә йөзүче яшь җилкенчәк төркемен, өлкән курслардагы бар нәрсә рөхсәт ителгән кызларның кыланышларын чирканып күзәтте Раушания. Талибә кызның күзаллавы буенча, хыялындагы алар сайлаган һөнәр хуҗабикәләре ак халатлары кебек иң саф, иң инсафлы, иң миһербанлы булырга тиешләр, киләчәктә тормыш көтәр өчен ярларны да зур мәхәббәт диңгезендә йөзеп, бары үзләренә тиңне генә сайларга тиешләр кебек иде. Әммә тормыш чынбарлыгының үз кануннары. Саф сөю, мәңгелек мәхәббәт өмет итеп, медицина дөньясына чумган кыз дүрт курс бетергәнен сизми дә калды. Мәхәббәт күренмәде, сөю колач җәймәде аңа,  сафлыкның хакын бәяләүче булмаган кебек, тугрыклык та искелек калдыгы булып төркем-төркем яшьләр арасында эреп югалды. Берсеннән-берсе чая студент кызлар гади авыл кызының “зыялы булып  кыланып”, алар аяк астында боталып йөрүен күрмәмешкә салыштылар, зыяннары булмады. Тулай торак агына да, карасына да өйрәтеп, Кызыл дипломлы Раушанияны дәваханаларның берсенә эшкә озатты. Ихласлыгы, гадилеге белән эшендә бик тиз үз кеше булып китте яшь шәфкат туташы. Кайсы бүлектә генә эшләмәсен, югалып калмады кыз, алган белеменең ныклы булуы хезмәттәшләре арасында абруен күтәрде. Көн узсынга гына йөреп диплом алган табибларның күбесе аның мөмкинлекләреннән файдаланды. Үз белгәнен бүлешергә кыенсынмады кыз, эшли-эшли тагы да күбрәк тәҗрибә туплады.

Ял вакытларында әти-әнисе янына кайтты, ике арада йөреп, еллар үткәне сизелмәде дә. Төгәл утыз яшендә беренче кабат янында терәк булырдай кешесе юклыгын тойды Раушания. Матурлыгы алдында баш игән егетләр булмады түгел,  булды, бик күп булды. Аралашудан сафлык, пакълек, чын мәхәббәт өмет иткән кыз белән танышкан ир-егетләр аның сафлыгыннан курыктылар (үзенә туры әйтүчеләр дә булды), азмы-күпме очрашканнан соң, төрле сәбәпләр табып, юкка чыга бардылар. Урамда инсафлыкка мохтаҗ, күңел пакълегенә сусаган егерме беренче гасыр булуы да аның язмышына бик нык тәэсир итте булса  кирәк. Бик теләсә дә, укуын дәвам итә алмады Раушания. Артык эш сәгәтьләре алып эшләсә дә, шәфкать туташы акчасына әллә ниләр җимереп булмый иде, бар керемен  ипотекага алган  ике  бүлмәле  фатирларына түләде. Кеше гомере өчен көрәшү аңына Гиппократ анты белән язылган шифалы куллы шәфкать туташы мохтаҗлыгы булса да, аңа сузылган акчалы кулларны кире этәрде. Акчалы конвертларны җайлап кына кесәләренә шудырган табибларны күзәтеп, алар оялыр урынга, ул кызарды. Үзгәрде, Раушания эшләгән дәвердә генә дә ул белгән тормыш бик нык үзгәрде. Ходайдан узып, әҗәл вакытын кичектерә алмаса да, бар сорауны акча хәл итте, акча хөкем сөрә торган заман җитте, хәләл белән хәрам буталды, оят  урынын әрсезлек биләде.

Әти-әнисе пенсиягә чыкты, колхоз таралды, авылдагы яшьләр, эш юклыктан, тирә-як шәһәрләргә күченделәр. Әнисе бар яктан килгән кызының ялгызлыгына хәсрәтләнеп, кызын күрү белән, бер сүзне кабатлады. “Ялгыз калма балам, без мәңгелек түгел”, – дип көяләнә иде. Һич тә аптырагач, ирсез бала тапсаң да ризамын, дип ычкындырды. Ни гәҗәп, әнисенең шушы сүзләре кызны сөенечле уйга салды. Раушания зарыгып көткән мәхәббәтнең өмет чаткысы көннән-көн ерагайды. Бала кирәк, балалы булу, дигән уй яшь кызның язмышын матурлады, тормыш мәгънәсен арттырды. Ир-егетләргә икенче күз белән карый башлады, бар теләге балага узу иде. Очрашкан егетләреннән яшермәде, турысын әйтте, ләкин  җилбәзәк дип саналган ир-егетләрнең берсенең дә “Раушанияның гына” баласының законсыз әтисе буласы килмәде. Берсе ятимнәр үрчетәсем килми диде, икенчесе булганнарын да туйдырырга кирәк дип, каршы килде. Үзен бу болгавыр тормышта бик дөрес яшим дип санаган кыз беренче тапкыр тормыш чынбарлыгы каршында җавапсыз калды. Хатын-кыз күңеле чиксез дәрья, дип юкка гына әйтмиләрдер күрәсең, үзен төрле образга куеп караган Раушания шундый юл сайлады: ял йортына барып кайтудан башка чара калмады.

Килеп төшкән көнне үк гадилеге, сафлыгы бөркелеп торган сылу кыз Раушанияны игътибарсыз калдырмады ир-егетләр, әммә кинәт кенә нидер үзгәртергә күнекмәгән кыз, башта тирә-ягын күзәтте. Мәхәббәт оясы! Нәкъ тулай торакка килеп төшкән вакытын хәтерләтте ял йорты. Тормышның яңача агышына күнегергә тырышкан кыз бернигә игътибар итми, хыялындагы туачак баласына әти юллады. Ул ыспай гәүдәле, төс-биткә матур, телгә җор, яше кырыктан югары булырга тиеш иде. Сөлектәй кызны җылы кочакларында эретә алмаган татар егетләренә үч итеп, аның икенче милләт кешесе булуын теләде.

Ял йортына барып урнашканның дүртенче иртәсендә Раушания ләззәт диңгезендә йөзеп уянды. Бар да ул теләгәнчә барды, иң мөһиме, алдагы биш көндә дә туачак баласына әти буласы ир кешене кулдан ычкындырмау. Читтән карап торса, ул үзен танымас, кемдер аның турында рәнҗетердәй сүз әйтсә, ул аны күтәрә алмас татлы төш иде бу. Һәр төшнең азагы булырга тиеш булган кебек, алтынчы көннең иртәсендә Раушания беркемгә берни сиздерми, туган ягына юл алды.

Күрше Сәлимә карчык баланың әтисен сорап йөдәтсә дә, әти-әнисе бер артык сорау да бирмәделәр. Заманга салыштылармы, бәлки, утыздан узган кызларының киләчәктә ялгыз калуыннан курыкканнардыр. Дөньяга сап-сары чәчле Самат аваз салгач, дәү әти белән дәү әнидә бөтенләй баланың әтисе кайгысы калмады кебек. Төн йокыларын онытып, сабыйны карадылар, оныкларының теле ачыла башлагач, ул булып сөйләшеп аралаштылар, үсә төшкәч, кыш көннәрендә оныклары белән тау шуып, шау-гөр килделәр. Бу йортка бәхет китергән Саматның әнкәсе генә төн йокыларын мендәр чылатып үткәрде. Назга сусаган тәне, сөюгә мохтаҗ йөрәге үзенә пар эзләп җилкенде, җылы кочак эзләп ашкынды. Ә күңеле яраланган язмышына чыдый алмый ярсып типкән йөрәген басар дәлилләр эзләде. Әгәр дә, ничек, ни өчен дигән соруларга җавап эзләп, йокысыз төннәрен үткәрде. Әлегә кадәр әти-әнисе белән ачыктан-ачык аңлаша алмавы һәрвакыт җанын кимереп  торды.  Сизгер күңелле әнисе ярдәмгә үзе килде.

– Булдыра алсаң, гафу ит безне, балам, – дип башлады  сүзен әнисе. – Синең балачак хыялыңны тормышка ашырырга булышмый, башыңны ипотекага тыктык. Кемнәр уйлаган соң илдә бу кадәр үзгәрешләр булыр дип? Колхоз таралгач, әтиең читкә китеп эш әзләсә дә, пенсионер дип эшкә алмадылар. Башка ышаныр кешебез булмагач, кешегә түләгәнче, үз фатирың булыр дип алган идек тә ул фатирны, ашыктык бугай, кызым. Азрак сабыр иткән булсак, бүгенге көндә кызыл дипломлы табиб булыр идең дә соң… Самат оныгыбыз өчен кыенсынма, кызым, без әтиең белән сиңа риза-бәхилбез. Язмышың шулай язылгандыр инде, балам…

Бу  аңлашуны күңеле белән алты ел көткән Раушания урыныннан сикереп торып, елый-елый, әнисе алдында тезләнде. Башын әнисенең тезләренә куеп, үкси-үкси такмаклады: “Әнием, гафу итегез мине, булдыра алсагыз, гафу итегез, мин ата-ана гафу итмәслек ялгышлык ясадым: Саматның әтисе итеп мин бер белмәгән кешене сайладым. Мин, сафлыгымны, пакълегемне саклаган татар кызы,  билгесез адәм баласына үз теләгем белән бирелдем, вөҗдан газабын да, оятны да уйламый, ана булдым. Ник соң мин үземне генә уйладым? Сез, ә бала? Атасыз бала түгәрәк бәхетле була аламы? Үземә яр тапсам да, балага әтисен алыштырырлык ир таба алырмынмы мин? Авыр, бик авыр миңа, әнием, язмышым белән килешү. Яңа тормыш миңа яңача таләпләр куйды, яңача караш таләп итә. Әнием, күпме йокысыз төннәр үткәрдем… Мин киләчәгемнән куркам, улым мине гафу итмәс дип куркам, әнием!”

Бер ноктага карап уйга калган әнисе Раушанияның бер соравына да җавап бирергә ашыкмады. Елап шешенеп беткән газиз кызының чәчләреннән сыйпап, сабыр гына аркасыннан сөеп утыра бирде. Хәер, хәзер нәрсәдер үзгәртергә соң иде инде, ә аңлашу кирәк иде, бик кирәк иде.

– Балам, – диеп дәвам итте әнисе. – Бу дөньяда бар нәрсә дә без теләгәнчә генә бармый шул, алдагысы хәерле булсын, Ходай Тәгалә гафу итсен инде безне, Ходай Тәгалә каршында зур гөнаһлы булдык без, кызым. Узганнарга тәүбә итеп, Ходай Тәгаләнең гафу итүен сорарга, Саматыбызны иманлы бала итеп тәрбияләргә тырышырга кирәк безгә, балам. Син үзең дә бик көттереп кенә тудың бит, кызым. Йөрмәгән табибым калмады, күпме күрәзәчеләрнең ишек төбен тападым. Шулай, районнан кайтып килгәндә, күрше авыл апасы бик ерак районда имче әби барлыгын әйтте. Әтиеңә әйттем дә, икенче көнне үк чыгып киттем әбине юллап. Көн озын, өч төрле автобуска утырып барып, әбине эзләп таптым. Нәрсә эзләп килгәнне дә сорамады әби. Мунча ягып, биш көн мунчада үзе белгәнчә дәвалады. Балигъ булганчы күз карасы кебек сакла, кызың туар, дип озатып калды мине имче әби. Менә бит Ходай Тәгалә ничек эшкәртә, юлыма күрше авыл апасының туры китерүен әйт, ике дә уйлап тормыйча, әбине эзләп чыгып китүемне әйт, имче әбинең име килешүен әйт, туасы җан булгач. Туасы җан  – улың – синең дә аңыңны томалагандыр инде, балакаем. Хупламасак та, үзебез дә син туганны озак көткәнгәме, берничек тә ачулана алмыйбыз, балам, сиңа. Әтиең белән без баланы нәсел дәвамчысы дип кабул иттек. Хәзер сиңа киләчәгеңне уйларга кирәк, кит син, балам, шәһәргә, эшкә урнаш. Саматка да балалар бакчасына йөрергә кирәк. Фатир үзебезнеке хәзер, ипотеканы фатирда торып торучылар акчасына түләп бетердек. Курыкма балам, кирәк булсак, без һәрвакыт ярдәмгә әзер. Җан биргәнгә юнь бирер Ходай.

Кыз белән ана бер-берсе каршында гаепләрен танып, уртак серләрен башка берәүгә дә ачмаска булдылар. Саматның киләчәге өчен әлегә шулай кирәк дип санадылар аналар.  

Интернет челтәрләре аша танышкан Илсур тышкы кыяфәте белән Саматның әтисен хәтерләтә, бала булуга да каршы түгел. Раушанияны шиккә салганы шул булды, улының әтисе кем булуын яшерсә, Илсур Раушанияны җилбәзәк хатынга санамасмы? Балалы хатыннарның алимент акчасына яшәүче ирләр турында сөйләүләре хак булса, Илсур да  шундыйларның берсе  булмасмы?

Башкаланың көньяк автовокзалына аллы-артлы ике өр-яңа автобус килеп туктады. Акрын гына ачылган ишекләрдән башкала кунаклары агыла. Каршы алучыларның  хәстәрле карашы шат елмаеп үз танышларын эзләде. Кочаклашып күрешүләр, балалар шау-шуы, елмаю аша кояшта чагылган күз яшьләре, болай да гөр килеп торган автовокзал ишегалдын тагын да җанландырып җибәрде. Юкка гына, юл газабы – гүр газабы, димиләрдер, күрәсең, ерак юлның рәхәтеннән дә арыган юлчылар сумка, чемоданнарын  алып, шәһәр тукталышына ашыктылар.

Җәй яңгырлы булуга карамастан, бүген көн кояшлы. Кояш нурлары шулкадәр кыздыра ки, әйтерсең лә табигать үз хатасын төзәтергә ашыгып, назлый-назлый Җир-ананы җылы нурларына төрә. Шәһәргә чыгучы капка янында юлчылар бөкесе барлыкка килде. Аяклы чемоданнар әлеге бөке хуҗалары. Авырлы хатын кулына бала җитәкләгән, икенче кулы белән чемодан сөйрәгән хатынга, бер үзенең чемоданына ачулы күз карашын ташлап, теш арасыннан ишетер-ишетелмәс, русчалап сүгенеп алды. Бар көчен салып, бик тырышып тартса да, бер-берсенә терәлеп кысылышкан чемоданнарны аерып ала алмады, чарасызланып, чемоданын сөйрәде, ярдәм сорагандай, як-ягына каранып та алды. Корсагы борынына җиткән хатынга ярдәм итәргә теләүче табылмады булса кирәк, күрмәмешкә салышып, капканың иркен калган ягыннан җәяүле юлчылар шәһәр ягына агыла торды. Балалы хатын кулыннан ычкынып, юлчылар арасына кысылып кереп барган улын үзенә тартып алды да, чемоданын артка этеп, авырлы хатын чемоданына юл ачты. Авырлы хатын рәхмәт урынына тагын бер русчалап сүгенеп алды, артына да борылып карамый, юлын дәвам итте.

“Ашыга бит, көтеп торучысы бардыр, мөгаен,” – дип уйлап алды балалы хатын  юлдашыннан көнләшеп. ”Белмәм, дип дәвам итте үз фикерен. Әнә бит, бәхетлеләрне кочаклап каршы алалар, бу да минем кебек күктән төшәсе бәхетен юллап чыгучыга охшаган. Минем кебек тупикка килеп терәлүчеләр азмы бу дөньяда…”

…Үз кануннары белән яшәргә күнеккән шәһәр кулына улын җитәкләгән Раушанияны бу юлы шулай каршы алды.

Шакирьянов Мухаммет Сафи Тагирович

Родился в 1934 году в деревне Новокабаново Краснокамского района. Закончил историко-филологический факультет татарского отделения Башкирского государственного университета. Филолог, учитель татарского языка и литературы. Свою карьеру начал с заведующего изба-читальни (учебного заведения) в деревне. Затем в колхозе руководил полевой 8 бригадой. В колхозном управлении работал бухгалтером, инструктором райкома комсомола, работником районной газеты “Коммунизму”, инструктором райкома  КПСС, зам.

директора по ВР в ПТУ, руководителем отдела культуры Калтасинского района, с 1965 года учитель истории Новокабановской средней школы, в 1971-1977 гг. –  директор школы.Сегодня Сафи Тагирович не сидит сложа руки, на свет вышли четыре его книги на татарском языке: “Салават купере”, “Без узебез – таулылар”, “Тарих тозэтмэ сорый”, “Тормыш мизгелләре”     

Щекатуров Владимир Геннадьевич

 Щекатуров Владимир  родился 11 ноября 1954 года в г. Уфе.

1962-1972 гг. учился в школе. С 1969 года член  ВЛКСМ. В 1977 году окончил  Уфимский авиационный  институт.

        Службу в ОВД начал с 1985 года в Агидельском поселковом отделении милиции Краснокамского РОВД МВД РБ в должности начальника мед. вытрезвителя. С 2003 по 2005 год работал начальником по контролю за учетно- разрешительной работе оперативного управления штаба МВД по РБ. С 2006 года на пенсии. Подполковник милиции в отставке.

Произведения

Щекатуров  В.  Они  служили  Отечеству: [о  пожилых  ветеранах   МВД]  / В. Щекатуров // Огни Агидели. – 2006. – № 76. – С. 2.

Щекатуров В. Служба, далекая от покоя: [башкирской милиции 90 – лет] / В. Щекатуров // Огни Агидели. – 2009. – № 75. – С. 2.

Щекатуров В. Ветеранам МВД России посвящается…: стихи / В. Щекатуров // Огни Агидели. – 2010. – № 73. – С. 2.

Исламова Н. Фәһемле әңгәмә [Үҙәк китапханала “Ҡалабыҙҙың билдәле кешеләре менән осрашыу” клубының ҡунағы В. Щекатуров] / Н. Исламова // Ак калам. – 2011. -№ 6. – С. 4. (на баш. яз)

Фомичева Л. Первый начальник ГАИ – В.Г. Щекатуров: [к 70-летию ГИБДД] // Огни Агидели. – 2006. – № 49. – С. 2.

Такое не забывается: [о Великой Отечественной Войне] // Огни Агидели. – 2009. – № 8. – С. 2.

Шугаепов Насим Гумерович

Шугаепов Насим Гумерович  родился 23 мая 1938 года в деревнеНовокабаново Краснокамского района. В 1956 году  окончил Новокабановскую среднюю школу. Работал в колхозе «Кама» грузчиком, с ноября 1956 года в бухгалтерии колхоза. С сентября 1958 года по декабрь 1960 года – матрос Тихоокеанского Военно-морского флота. После демобилизации до 29 августа 1961 года –  инструктором Краснокамского райкома ВЛКСМ. С 29 августа 1961 года работал учителем физики и математики Новокабановской средней школы. В августе 1967 года, после окончания 3-го курса БГПИ (Бирского Государственного Педагогического института) назначен заместителем директора школы по воспитательной работе. В июне 1973 года был избран председателем исполкома Новокабановского сельского совета. В июле 1977 года избран секретарем парткома колхоза «Кама», где работал до приостановления деятельности КПСС. С 1 июля 1991 до ухода на пенсию(1 июня 1998 года) работал управляющим делами администрации Новокабановского сельского совета.

 

За достигнутые успехи в работе награжден Почетной грамотой ЦК ВЛКСМ, в 1974 году знаком «Победитель Социалистического соревнования 1973 года», медалью  «За трудовую доблесть» (29.08.1986), «Ветеран труда» в 1987 году, почетными грамотами районного совета, райкома КПСС и организаций районного и республиканского уровня. Депутат районного совета трех созывов, депутат сельского совета (1963-1993г.г.), офицер запаса (старший лейтенант). С 1999 года председатель Совета ветеранов Муниципального образования Новокабановского Сельского Совета. Всю жизнь сотрудничал с районной газетой. Теперь на заслуженном отдыхе. Интересуется политикой, следит за печатными изданиями. Публикует свои статьи и стихи в газетах «Ак калам», «Огни Агидели» –   газет города Агидель и «Кама таннары», «Камские зори» – Нефтекамск.

Шурупов Юрий Александрович 

(26.04.1952 – 21.11.2018гг.)

Шурупов Юрий Александрович родился в 1952 году в городе Усть-Катав Челябинской области. С 1984 года проживал с семьёй в Башкирии, в городе Агидели. Член Союза журналистов СССР (1972–1991 гг.), более тридцати лет сотрудничал с центральными и региональными СМИ.
Автор книг: «Покорение непокорности», «Святой дар», «Прокажённая» (два издания), «От царства к Царствию», «Когда рассеялся туман», «Белые ризы» (два издания), «Под прицелом судьбы» и др. Публикации в журналах «Родная Ладога», «Полярная звезда», «Бельские просторы», газете «Литературная Россия», других периодических изданиях. Победитель Всероссийского литера турного конкурса «Золотое перо России» в номинации «Детская литература» (1998 г.). Лауреат Всероссийской православной литературной премии имени Александра Невского и IV Международного литературного конкурса «О казаках замолвим слово», финалист VI Международного
славянского литературного форума «Золотой Витязь» и Всероссийского литературного конкурса современной прозы им. В. И. Белова «Всё впереди». Член Союза писателей России и Башкортостана.

 

Набиуллин Раис Идиатуллович родился 29 октября 1934 года в селе
Зириклы Шаранского района в многодетной семье. Перед началом войны семья
переезжает в город Туймазы. Маленький Раис познал все тяготы войны: и холод, и голод.
Окончив семь классов он поступил в нефтяной техникум города Октябрьского. Отслужив
в рядах Советской армии, трудовую деятельность начал на заводе «Техуглерод». Прошел
путь от помощника аппаратчика до старшего инженера. Заслуги оценены медалями,
значками, благодарственными письмами. Имя ветерана труда занесено в Книгу почета
завода. В последние годы он жил в городе Агидель.
Раис Идиятуллович пришел к поэзии только в преклонном возрасте. Он писал больше о
родном крае, временах года, матерях, о трудностях военного времени, ценностях жизни.
Его стихи печатались в газетах «Кама таңнары», «Өмет», «Диляфруз», “Туймазинский
вестник”. Был членом литературного объединения “Агидельские родники”.
Имел несколько сборников стихов. “Мои записи, стихи читают родные, друзья. Они
хвалят, в душе растет вдохновение. Поэтому, несмотря на преклонный возраст, пишу», –
говорил Раис абый.
После непродолжительной болезни 6 марта 2022 года у Раиса Идиатулловича перестало
биться сердце.
Таңнан торып, иренмичә
Киттем беркөн балыкка.
Яр буенда урын да юк,
Тулган балыкчы халыкка.
Бер читтәрәк урын табып,
Мин дә салдым кармакны.
Офык яктан кояш чыга,
Нурландырып тирә-якны.
Елга өсте ак томанда
Әйтерсең лә сөт ага.
Елга буенда тирәктә
Сандугачлар моңлана.
Шул табигать мизгелен күреп,
Әсәрләнә күңел дә.
Яшисе килә тагы, тагын да
Юк була хәсрәтләр дә.
Бәлки, шуңа да балыкчылар
Озын гомерле була.
Әйләнеп табигать баласына
Табигатьтән көч ала.
Миңа да балык чире кагылды,
Ял көне йөрим балыкка.
Табигать гүзәллеген күреп,
Арыта бит тазлыкта.
Хәзер инде үзем белән
Улымны да йөртәмен.
Ничек балык тотырга
Аңа да өйрәтәмен.
ЯРАТЫП ЯШӘ ДӨНЬЯНЫ
Гомер көзем ишек каккангамы,
Дәртләнми язның мизгеле.
Кызлар исе керми танауга да
Яшьлек чорымдагы шикелле.
Илһамланмый күңелем язда,
Алмагач чәчкәгә батканда.
Моңланып сандугач сайраса да,
Алсуланып таңнар атканда.
Айлы төннәр дә кызыксындырмый,
Чишмәләрнең чылтырап акканы.
Куандырмый болын чәчкәләре,
Онытыла бара кызлар озатканы.
Кичке авыл уеннары баштан чыга,
Сагындырса да гармун моңнары.
Тик күңел түрендә әле дә саклана
Кызлар белән биеп, жырлавы.
Ашыкмаек әле картаерга,
Гомер кышың ишек какмаган.
Як-ягыңа кара, оныкларыңүсә,
Атасы таңнарың атып бетмәгән.
Яратып яшә фани бу дөньяны,
Бакыйлыктан кайтыр юллар юк.
Йөрәк дәртең гөрләп янсын,
Фани дөньядан рәхәт дөнья юк.
ӘТИЛӘР БУЛСЫН ЯНДА
Әтиемне тугач күрә алмадым,
Әтием киткәч сугышка.
Күңелләрем әле дә әрни,
Безне аерган язмышка.
Әтиемне төштә чакыра идем,
Бергә эшләр эшләргә.
Кайгыларымны юк итәргә,
Шатлыкны бүлешергә.
Утын кисү, печән чабуларда
Безнең өстә иде, әти булмагач.
Гарьлегемнән әрнеп елый идем,
Авыр эшкә көчем җитмәгәч.
Куанамын, хәзер үзем әти,
Ике улым үсә гаиләмдә
Бар балалар назда үссен,
Яннарында булсын әти дә.